Łukasz Gazur

W szczecińskim TRAFO po raz drugi możemy obejrzeć spotkanie dwóch artystów: Władysława Hasiora i Daniela Rycharskiego. Dzieli ich epoka, ale łączy instynkt profanacji. Ich wspólny projekt to coś więcej niż ekspozycja – to rytuał rozbrojenia narodowych narracji. Z krzyżem i cepem, ale pod prąd. A przy okazji – Hasior wraca do łask.

W Bunkrze Sztuki w Krakowie komiks wychodzi z dymków i opisuje rzeczywistość – transformacyjną, kobiecą i polityczną. Wystawa „W szerokim kadrze. Komiks polski po transformacji” to nie tylko przegląd twórczości, ale diagnoza społeczna ostatniego trzydziestolecia rysowana tuszem i ironią.

W czasach globalizacji, gdy te same sklepy, restauracje, a nawet zwyczaje stają się mainstreamem niezależnie od szerokości geograficznej, to regionalizmy – lokalne języki, dialekty, gwary, ale też tradycje – pozwalają wyróżnić się z jednolitego tła. Śląska godka, podhalańska gwara czy język kaszubski wkraczają na scenę. I nie są tylko folklorystycznym bibelotem, ale pełnoprawnym bohaterem. Widzimy to dziś w teatrach od morza do Tatr.

Przekonywała, że „W sztuce marzenia stają się rzeczywistością”, oburzała „Olimpią”, „Łaźnią Męską” i „Piramidą zwierząt”. Teraz Katarzyna Kozyra, jedna z najbardziej znanych współczesnych artystek, wraca do swoich dawnych dzieł. Tym razem szuka Jezusa w Narodowym Starym Teatrze w Krakowie. I znów zaskakuje. Teatr stał się amboną, a muzeum prosektorium. A przy okazji swoich ostatnich przedsięwzięć artystycznych każe zadać pytanie, ile zostało z krytycznego potencjału jej sztuki.

Fotowoltaiczne szyby w zabytkowych budynkach przez scenografie z kartonu, aż po kostiumy z recyklingu – w czasach kryzysu klimatycznego i przegrzewania się planety kultura i sztuka nie mogą trzymać chłodnego dystansu wobec ekologii.

Lata 90. wracają do łask. I widać to na wystawach, które są jak wypożyczalnia emocji i kiosk ze wspomnieniami. Mowa przede wszystkim o „Najntisy Forever! Popkultura w Polsce lat 90.” w Centrum Kultury Zamek w Poznaniu, ale także – choć mniej oczywiste to wskazanie – „Nostalgia. Poszukiwacze gasnących gwiazd” w krakowskim MOCAK-u. Ale artystycznych inspiracji światem VHS i MTV nie brakuje w dzisiejszej polskiej sztuce.

Expo 2025 w Osace nie jest wyjątkiem na tle wcześniejszych wystaw: pełne kontrastów, zaskoczeń i nie zawsze udanych prób autoprezentacji. Wśród 158 krajów biorących udział jedni błyszczą formą, inni treścią, a niektórzy tylko ulotkami. Co naprawdę robi wrażenie? Sprawdziliśmy to na miejscu, zaglądając nie tylko na stoiska, ale i za kulisy.

Na Wawelu można dziś nie tylko kontemplować arrasy, ale i posłuchać… DJ-a. To nie żart. Tak właśnie wygląda nowy rozdział w historii Zamku Królewskiego na Wawelu, pisany przez dr. hab. Andrzeja Betleja. Kiedy obejmował funkcję dyrektora rezydencjonalnego muzeum na pierwszą kadencję w 2020 roku, niewielu przypuszczało, że pod jego rządami Wawel stanie się miejscem pulsującym współczesnością, jak i wciąż osadzonym w wielowiekowej tradycji. A jednak – udało się. I to jak!

To nie jest wystawa „do oglądania”. To wystawa „do konfrontowania się”. Albo lepiej: do tej formy refleksji, która zaczyna się tam, gdzie kończy się bezpieczna strefa komfortu. Wystawa „Wybielanie” w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie nie próbuje być wystawą o Innych. To wystawa o nas. O naszej historii. O tym, jak „białość” – także w wersji polskiej – stawała się narzędziem opowiadania o świecie z pozycji władzy. O tym, co nasze postrzeganie Innego mówi o nas.

Najgłośniejsza premiera tego roku w polskim teatrze już za nami. Jan Englert, kończący ponad dwudziestoletni okres dyrekcji artystycznej, żegna się z Teatrem Narodowym, którego był sercem i głosem. I robi to z wieloma znakami zapytania. Spektakl „Hamlet” jest swoistym testamentem teatralnym: gorzkim, pełnym dystansu, ale i eleganckim. Choć nie bez skaz. Ale to nie forma jest tu najważniejsza. To opowieść o końcu władzy – i o tym, co po niej. W tle zaś słychać zarzuty o nepotyzm. A jaka jest prawda – o spektaklu i o zarzutach dotyczących „sprzyjania własnej rodzinie”?