Kraje śródziemnomorskie w ogniu! Jak liczne pożary wpływają na gospodarki państw basenu Morza Śródziemnego?

W wyniku zmian klimatycznych w krajach basenu Morza Śródziemnego rośnie liczba dni, w których temperatura przekracza 40 stopni Celsjusza. Fale upałów co roku skutkują pożarami ogromnych powierzchni lasów. Długofalowo grozi to obniżeniem bioróżnorodności, a nawet pustynnieniem terenu. Zmniejsza się również areał ziemi rolnej oraz atrakcyjność turystyczna państw. Straty dla gospodarki z tytułu pożarów potrafią sięgać nawet kilku miliardów euro rocznie. Jednocześnie zjawisko to stanowi szansę dla producentów systemów monitoringu i ochrony przeciwpożarowej, dronów i sprzętu gaśniczego.  

Tegoroczna seria pożarów  

Najbardziej poszkodowaną przez pożary częścią basenu Morza Śródziemnego jest Półwysep Iberyjski. W Hiszpanii w tym roku wybuchło ponad 20 dużych pożarów, które dotknęły obszary o powierzchni ponad 115 tys. hektarów.

- To sytuacja, jakiej nie doświadczyliśmy od 20 lat – powiedziała w poniedziałek minister obrony Hiszpanii Margarita Robles w wywiadzie dla radia Cadena SER. 

Najbardziej dotknięty przez pożary były regiony Kastylia i León, Estremadura oraz Galicja. W niedzielę władze regionu Kastylia i Leon zwróciły się w sieciach społecznościowych do pielgrzymów, aby nie kontynuowali trasy z powodu zagrożenia. Szlak, który łączy Francję ze stolicą Galicji – Santiago de Compostela, przemierzają latem tysiące osób.

W Portugalii do 10 sierpnia wybuchło 4760 pożarów, które pochłonęły 33 tys. ha ziemi. Na przełomie lipca i sierpnia dotknęły graniczących z Hiszpanią regionów Arouca i Ponte de Barca, powodując m.in. zniszczenia obiektu turystycznego Passadicos de Paiva i znajdującego się na światowej liście dziedzictwa UNESCO Światowego Geoparku Arouca. W latach 2021-2024 roczna liczba pożarów w Portugalii wynosiła 6,3-10,5 tys., pochłaniając 27-137  tys. ha ziemi.  

Pożary dotknęły też inne kraje południa Europy. We Francji od 1 czerwca do 8 sierpnia br. wybuchło 238 pożarów, które pochłonęły powierzchnię 36 883 ha. Dane te są 3,5 razy wyższe niż średnia roczna z ostatnich 18 lat. Szczególnie dotknięte pożarami zostało południe kraju. We Włoszech od 1 stycznia do 18 lipca br. wybuchły 653 pożary, które pochłonęły powierzchnię 31 tys. ha. Wśród nich znalazło się ponad 6 tys. ha obszarów Natura 2000. Najbardziej dotknięte zostały południowe regiony Puglia i Sycylia. W Grecji od 1 stycznia do 10 sierpnia br. wybuchło 31 pożarów, które pochłonęły 20 tys. ha powierzchni. Jest to dwukrotnie mniej niż w 2024 r. i siedmiokrotnie mniej niż w rekordowym 2007 r. Najbardziej dotknięte zostały regiony Aten, Olimpii oraz wyspa Kefalonia.  

Pożary są też stałym elementem sezonu letniego w Afryce Północnej. W sierpniu 2023 r. odczuwałem pośrednie skutki pożaru w miejscowości Bidżaja w Algierii. W stolicy, Algierze, w którym przebywałem, temperatura przez kilka dni wynosiła aż 55 stopni Celsjusza mimo 150 km odległości między obiema miejscowościami. Dokładne dane liczbowe na temat tegorocznych pożarów w Algierii są niedostępne publicznie. Wiadomo jednak, że pożary wybuchły w siedmiu regionach na północnym wschodzie kraju. W Maroku od 1 stycznia do 20 czerwca br. wybuchło 111 pożarów, które pochłonęły 130 ha na północy kraju. Przez cały poprzedni rok odnotowano w tym kraju 382 pożary dotyczące powierzchni 874 ha. W Tunezji od 1 stycznia do 20 lipca br. spłonęło 550 ha ziemi, w tym 297 ha obszarów leśnych. Jest to aż 50 razy mniej niż w rekordowym 2020 r.  

Jak tli się gospodarka?  

Pożary są częścią szerszego zjawiska zmian klimatycznych. Według szacunków ekonomistów z Uniwersytetu Complutense w Madrycie w ciągu ostatnich 40 lat koszt adaptacji do zmian klimatycznych w Hiszpanii wyniósł ok. 100 mld euro. Ryzyko pustynnienia kraju określane jest na aż 74 proc. W rekordowym 2022 r. straty bezpośrednie wynikające z pożarów wyniosły w Hiszpanii 2 mld euro. Ponadto dodatkowe 300 mln euro zostało wydane na nowe działania prewencyjne. Trudne do oszacowania są natomiast koszty pośrednie. Wiadomo, że w wyniku strat w sektorze rolnym były mniejsze zbiory, co doprowadziło do wzrostu cen żywności. W lipcu 2022 r. zmniejszyła się też o 20 proc. produkcja energii wodnej, co spowodowało wzrost zależności od importu gazu.  

W Portugalii w 2023 r. pożary wygenerowały dla gospodarki koszt o wartości 370 mln euro. Większość mieszkańców Portugalii mieszka w małych miejscowościach. Pożary często zagrażają bezpośrednio ich domom oraz niezbędnej infrastrukturze. Nawet po ich ugaszeniu, często mieszkańcy zostają czasem nawet ponad tydzień pozbawieni elektryczności i telekomunikacji.  

We Francji w 2024 r. straty w produkcji rolnej i przemysłowej, wynikające z pożarów, wyniosły 7 mln euro, a z tytułu utraty magazynowanych towarów 20 mln euro. O 20 proc. wzrósł koszt ubezpieczeń od pożarów.  

We Włoszech koszty związane z akcją ratunkową, odszkodowaniach i przywróceniem terenu do stanu pierwotnego szacowane są na 10 tys. euro od hektara. Zatem od początku 2025 r. państwo wydało już z tego tytułu ok. 310 mln euro. Pożary są też odpowiedzialne za zwiększenie stężenia dwutlenku węgla w powietrzu, co z kolei prowadzi do chorób układu oddechowego będących przyczyną ok. 500 tys. przedwczesnych zgonów.  

W Grecji w latach 2006-2023 bezpośrednie koszty pożarów wynosiły 484 mln euro rocznie. Według analizy SCOPE ESG w latach 2026-2030 mają one wzrosnąć do 2,4 mld euro rocznie, a w latach 2031-2040 do 2,5 mld euro rocznie. Analiza SCOPE nie uwzględnia jednak dodatkowych kosztów wynikających z zaburzeń łańcuchów dostaw, wzrostu kosztów ubezpieczeń, spadku produktywności pracy oraz migracji.  

Skutki ekonomiczne pożarów dla państw Afryki Północnej są niższe ze względu na mniejszą powierzchnię obszarów leśnych. Według szacunków Banku Światowego dla gospodarki Algierii wynoszą one ok. 15-20 mln dolarów rocznie. Od początku bieżącego roku Maroko przeznaczyło na walkę z pożarami ok. 18 mln dolarów. W Tunezji państwo rocznie wydaje na ten cel ok. 35 mln dolarów. Jednocześnie pożary stanowią poważne utrudnienie dla rozwoju rolnictwa w tych państwach. Maroko jest jedynym spośród nich, które osiągnęło samowystarczalność żywnościową.  

Ekonomiczna gaśnica  

Państwa śródziemnomorskie podejmują kroki mające na celu sprawne zarządzanie przeciwpożarowe. 31 lipca br. Hiszpania i Portugalia podpisały porozumienie bilateralne o wspólnym gaszeniu pożarów przy użyciu specjalnych samolotów i dronów. Francja zmobilizowała 250 tys. strażaków, 71 samolotów o zdolności do przenoszenia 6-10 tys. litrów wody każdy oraz 500 wozów strażackich. Włochy od kilku lat realizują program kontroli obszarów leśnych przy pomocy dronów celem szybkiego wykrywania pożarów. Grecja rekrutuje specjalne oddziały strażaków sezonowych, zakupiła flotę 80 samolotów gaśniczych oraz opracowała specjalną wirtualną mapę terenów potencjalnie zagrożonych pożarami.

W Algierii powołano komisję narodową ds. pożarów złożoną z przedstawicieli 13 ministerstw oraz 40 komisji regionalnych. Kraj ten wprowadził też karę dożywocia za celowe spowodowanie pożaru. Zbudowano też 497 wież obserwacyjnych, zmobilizowano 544 wozy gaśnicze i 115 dronów obserwacyjnych oraz utworzono 120 centrów nadzoru terytorialnego. Maroko konsekwentnie wdraża strategię przeciwpożarową na lata 2023-2033 polegającą m.in. na badaniach terenu w celu identyfikacji przyczyn pożarów, opracowań kartograficznych i oceny ryzyka oraz budowy dróg przeciwpożarowych. Podobną strategię realizuje też Tunezja.  

Co się przyda

Notoryczny problem z występowanie pożarów zwiększa zapotrzebowanie na określone produkty i usługi. Rośnie popyt na samoloty i drony służące zarówno gaszeniu pożarów, jak i nadzorowaniu terenu w celu ich wczesnego wykrywania. Coraz bardziej potrzebny jest też tradycyjny sprzęt przeciwpożarowy taki jak gaśnice, wozy strażackie, węże, ubrania ochronne. Na znaczeniu zyskują też innowacyjne rozwiązania takie jak systemy geolokalizacji, wirtualne mapowanie terenu, systemy nadzorujące i alarmowe. W celu przeciwdziałania występowaniu pożarów w przemyśle coraz ważniejsze jest instalowanie detektorów dymu. W Polsce istnieje wiele firm produkujących tradycyjny sprzęt przeciwpożarowy oraz co najmniej kilka klastrów biznesowo-uniwersyteckich tworzących drony do zastosowania cywilnego. Istnieją też firmy zajmujące się geolokalizacją. Państwa śródziemnomorskie mogą stanowić dla nich atrakcyjne rynki zbytu.  

Główne wnioski

1. Pożary wybuchły m.in. w Hiszpanii, Portugalii, Grecji, we Włoszech, w Algierii, Maroku i Tunezji na terenach leśnych i rolnych. 
2. Pożary generują roczne straty dla gospodarki w wysokości od kilkunastu milionów do nawet ponad 2 mld euro rocznie, w zależności od państwa. Koszty te będą rosły wraz z ocieplaniem się klimatu. 
3. W związku z cyklicznymi pożarami na znaczeniu zyskują takie produkty, jak np. samoloty gaśnicze, drony, wozy strażackie, sprzęt gaśniczy, systemy monitoringu terytorialnego, detektory dymu. Ich producenci mają szansę osiągnąć sukces na rynkach państw basenu Morza Śródziemnego.