Zobaczyć i usłyszeć – sztuka widzenia i empatii

W Katowicach i Ustroniu Morskim jeszcze do końca wakacji można zobaczyć nietuzinkowe wystawy, których wspólnym mianownikiem jest zwrócenie uwagi na grupy osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem: ze względu na pochodzenie i ze względu na stopień sprawności. Te przedsięwzięcia stanowią ciekawe przykłady współpracy międzysektorowej. 

Przeczytaj: Baczyński – Wystawa, której nie było

Do 2 września w katowickiej galerii Machinarium można zobaczyć, ale też i doświadczyć nieco inaczej, wystawę „Seen but unheard”. W interaktywny sposób poznamy opowieści osób z niemal wszystkich kontynentów, które swój dom znalazły w województwie śląskim. Dlaczego wybrały Polskę? Dlaczego Górny Śląsk? Jakie są ich marzenia? Jakie są ich największe wyzwania? Jaki był największy szok kulturowy? 

Seen but unheard: głos osób z doświadczeniem migracji

Dla autorki, Agnieszki Bukowieckiej, te pytania stały się okazją do refleksji nad znaczeniem domu, tożsamości, migracji, integracji oraz gotowości Polski i Śląska do funkcjonowania w różnorodności i wspierania wielonarodowego, wielokulturowego społeczeństwa. Jako jeden z głównych motywów ekspozycji wybrała lustra. Są dla niej potężnym narzędziem do eksploracji samoświadomości i tożsamości, wyrażają również dualizm i psychologiczną złożoność człowieka – mogą wywoływać uznanie i podziw, ale także wyzwalać krytykę, zarówno osoby w lustrze, jak i jej obserwatora. Lustrzane odbicia wywołują wiele emocji, od nostalgii i zachwytu, po introspekcję i melancholię. Przypominają o upływie czasu, uchwytując ulotne chwile i wspomnienia.

Wystawę można doświadczyć na dwa sposoby – jako klasyczną wystawę fotografii i wideo oraz jako escape room, którego celem jest zdobycie karty pobytu. Jest to zaproszenie do spojrzenia na Śląsk oczami 10 osób. Niektóre studiują, są tutaj mniej niż dwa lata i nie mówią po polsku. Inne są tu od ponad 12 lat i płynnie porozumiewają się w naszym języku. Są też przedstawiciele drugiego pokolenia migrantów, którzy uważają Polskę za swój dom, a polski za swój ojczysty język. Wszyscy widzą województwo śląskie w różnych kolorach. Razem tworzą mozaikę bardzo żywego kulturowo regionu. Jak twierdzi Agnieszka, trzeba mieć oczy i uszy otwarte, aby to wykryć.

Autorka sama pochodzi z województwa śląskiego, ale większość życia mieszkała za granicą. Głównymi motywami jej prac fotograficznych są tożsamość, różnorodność, migracja oraz przynależność. Wystawa jest finansowana w ramach stypendium ZAiKS, a matronat nad nią objęła Fundacja Feminoteka.

World Unseen: Canon przekracza granice percepcji

Filozofia korporacyjna firmy Canon opiera się na koncepcji Kyosei, hołdującej zasadzie życia i współpracy dla wspólnego dobra. "World Unseen" to wystawa stworzony przez Canon dla osób niewidomych i słabowidzących. Dzięki zastosowaniu nowoczesnych technologii druku warstwowego pozwala odwiedzającym nie tylko oglądać, ale także dotykać poszczególnych elementów zdjęć – kształtów i faktur. Uzupełnieniem każdej fotografii są ścieżki dźwiękowe, opisy w alfabecie Braille’a oraz wydruki symulujące sposób widzenia wynikający z takich schorzeń wzroku, jak retinopatia cukrzycowa czy zaćma. To doświadczenie pozwala angażować różne zmysły i poczuć sztukę inaczej. Redefiniuje też pojęcie dostępności w kulturze i otwiera nowe ścieżki doświadczania sztuki wieloma zmysłami.

Od czasu swojej premiery wystawa World Unseen odwiedziła 32 miejsca na świecie i zobaczyło ją ponad 35 tysięcy odwiedzających. Za każdym razem do współorganizacji zapraszane są podmioty,  które wspierają osoby z niepełnosprawnością wzroku. Pierwsza polska  edycja wystawy odbyła się w Warszawie w grudniu 2024 roku. Została zorganizowana we współpracy z Polskim Związkiem Niewidomych. Teraz można ją oglądać  do końca sierpnia (od poniedziałku do piątku w godz. 10:00- 16:00) na terenie Ośrodka Leczniczo-Rehabilitacyjnego Polskiego Związku Niewidomych „Klimczok”.

To już było

Przy okazji wakacyjnych wystaw warto wspomnieć o projektach, które też łączą się z nimi tematycznie. Jeden z nich to to wystawa "Voices of the Unheard". Była na wiosnę prezentowana w warszawskiej Varsztatowni, a potem odwiedziła czeską Pragę. Ekspozycja poruszała tematy wykluczenia społecznego, ukazując historie uchodźców, osób doświadczających kryzysu psychicznego oraz przedstawicieli grup mniejszościowych. Tu również ważnymi wątkami były równość, tożsamość i poczucie przynależności. Dla osób tworzących wystawę sztuka stała się “narzędziem konfrontacji z ciszą jako formą opresji, przełamując tę ciszę, oferując przestrzeń, w której te narracje mogą wybrzmieć w pełnej mocy i stać się częścią szerszej społecznej refleksji.”

Z kolei "Unseen Threads" to niecodzienny projekt Joanny Hawrot inspirowany sztuką japońską i poświęcony tożsamości, widzialności, cielesności i kobiecości. W czerwcu był prezentowany w prestiżowym domu towarowym Daimaru Shinsaibashi w Osace. Już 27 września rusza w Krakowie nowy projekt artystki “Wawel”.

Główne wnioski

1. "Niewidzialność" i "Niesłyszalność" to częste wątki tematyczne w tegorocznych wystawach, a kwestie przewijające się w nich to przynależność, tożsamość, poczucie bezpieczeństwa i zrozumienie.
2. Sztuka to przestrzeń, która łączy różne środowiska i daje możliwość spotkania i dyskusji oraz opowiedzenia trudnych historii, wyrażenia emocji. Działania artystyczne to też doskonała okazja do współpracy międzysektorowej i zaangażowania się w kwestie społeczne firm takich, jak Canon. Dla organizacji pozarządowych, takich jak Feminoteka, to poprzez matronaty i projekty międzynarodowe dodatkowa możliwość wspierania tematów z własnego obszaru działań.
3. Zastosowanie innowacyjnych rozwiązań w formatach ekspozycyjnych poszerza grupę odbiorczą i urozmaica doświadczanie sztuki; nowe technologie to szansa dla osób wykluczonych na lepsze zmysłowe poznanie prac artystycznych, a z kolei formuła ‘escape room’ to możliwość zagłębienia się w prezentowane narracje konkretnych osób, których doświadczenie życiowe jest zupełnie inne.