Noblista z ekonomii: nie róbcie z kraju więzienia podatkowego

Kiedy Philippe Aghion – świeżo upieczony noblista z ekonomii – wzywa do „zatrzymania zegara” francuskiej reformy emerytalnej, nie jest to głos oderwanego akademika, lecz apel o przewartościowanie całej strategii gospodarczej kraju.

„Zatrzymajmy reformę do 2027 r. Nie dlatego, by ją porzucić, lecz by odzyskać stabilność” – mówi profesor Collège de France, INSEAD i London School of Economics.

Dla Francji, która od lat balansuje między fiskalnym rygoryzmem a społeczną frustracją, jego słowa brzmią jak diagnoza i terapia zarazem.

Reforma, która rozdarła kraj

Reforma emerytalna wprowadzona przez techniczny rząd Élisabeth Borne w 2023 r. przesunęła wiek emerytalny z 62 do 64 lat. W zamyśle miała ustabilizować finanse publiczne i zapobiec załamaniu systemu w starzejącym się społeczeństwie. W praktyce stała się jednak symbolem społecznego rozdarcia i politycznej pychy. Miliony Francuzów wyszły na ulice, a rząd utracił znaczną część poparcia społecznego.

Aghion nie sprzeciwia się reformom jako takim – jak podkreśla, „moment jest kluczowy”. Jego zdaniem kraj który traci zaufanie do własnych instytucji, nie może sobie pozwolić na dalsze pogłębianie podziałów.

„Niech zegar stanie na 62 lata i dziewięć miesięcy – do wyborów prezydenckich w 2027 r. To sposób, by uspokoić sytuację, a koszt fiskalny jest minimalny” – przekonuje.

Według Aghiona to jedyny sposób, by zatrzymać skrajną prawicę w drodze po władzę we Francji. Ale za tym postulatem kryje się szersza wizja. Aby kraj mógł się odrodzić, musi przestać koncentrować się na doraźnych cięciach. Zamiast tego powinien zainwestować w to, co napędza prawdziwy wzrost – w innowację.

Kim jest ekonomista schumpeterowski?

Philippe Aghion nazywany jest ekonomistą schumpeterowskim, od nazwiska austriackiego teoretyka Josepha Schumpetera. To on już w pierwszej połowie XX w. tłumaczył, że gospodarki rozwijają się dzięki „twórczej destrukcji”. Oznacza to, że stare sektory i technologie muszą ustępować miejsca nowym, bardziej produktywnym rozwiązaniom. Postęp wymaga ryzyka i zmian. A rolą państwa jest nie tyle ich hamowanie, co tworzenie warunków, w których przedsiębiorcy i naukowcy mogą działać.

Aghion, wspólnie z Peterem Howittem z Kanady i Jóelem Mokyrem – izraelsko-amerykańskim badaczem – otrzymał Nagrodę Nobla właśnie za rozwinięcie tej koncepcji w ramach teorii wzrostu endogenicznego. W przeciwieństwie do klasycznych modeli, które zakładały, że rozwój zależy głównie od akumulacji kapitału, ich prace dowiodły, że prawdziwym motorem gospodarki są innowacje, napędzane przez edukację, konkurencję i przedsiębiorczość.

Innymi słowy, ekonomista schumpeterowski wierzy, że gospodarka to żywy ekosystem, w którym innowacje – nie podatki ani państwowe planowanie – decydują o przyszłości.

Innymi słowy, ekonomista schumpeterowski wierzy, że gospodarka to żywy ekosystem, w którym innowacje – nie podatki ani państwowe planowanie – decydują o przyszłości.

Pauza, by ruszyć naprzód

W tym świetle apel Philippe’a Aghiona o zawieszenie reformy emerytalnej staje się czymś więcej niż gestem politycznym. To wezwanie do refleksji nad francuskim modelem gospodarczym. Ten od lat tkwi między rosnącym długiem i biurokratycznym paternalizmem. Jednocześnie żywi marzenie o nowoczesności i wiodącej roli Francji w Europie i świecie.

„Francja nie cierpi na brak talentów – cierpi na brak zaufania do przedsiębiorczości” – powtarza Aghion. Jego zdaniem, zamiast podnosić podatki i mnożyć regulacje, państwo powinno inwestować w badania, edukację, startupy i technologie zielone.

„Trzeba produkować, by móc redystrybuować” – to jego credo. Stawia go w opozycji do ekonomistów takich jak Thomas Piketty czy Gabriel Zucman. Dla tych drugich równość społeczna opiera się na progresywnym opodatkowaniu majątku.

– „Jeśli opodatkujesz narzędzia pracy, przekształcasz kraj w więzienie podatkowe” – ostrzega Aghion. Jego celem nie jest likwidacja redystrybucji, lecz zapewnienie, by była ona oparta na wzroście, a nie na stagnacji.

Europejski wymiar jego myślenia

Doradca Emmanuela Macrona w 2017 r., Aghion jest jednym z intelektualnych architektów nowego myślenia o gospodarce europejskiej. W duchu raportu Mario Draghiego apeluje, by Unia Europejska porzuciła „politykę zarządzania stagnacją”. Powinna zacząć aktywnie konkurować z USA i Chinami w dziedzinie wysokich technologii.

Jego zdaniem Europa – podobnie jak Francja – zbyt często ucieka od ryzyka, tłumiąc własny potencjał innowacyjny w gąszczu przepisów i biurokracji. Pomysły takie jak podatek od robotów czy ograniczenia dla sztucznej inteligencji nazywa „szaleństwem”.

„Nie da się zatrzymać postępu – można jedynie sprawić, by działał dla dobra wspólnego” – podkreśla.

Noblista przeciw mrokowi populizmu

Nagroda Nobla dla Philippe’a Aghiona ma również wymiar symboliczny. Jak zauważyła francuska badaczka i przedsiębiorczyni Aurélie Jean, to „zwycięstwo nad intelektualnym obscurantyzmem”. A zarazem przypomnienie, że wiedza i innowacja są lepszymi odpowiedziami na kryzysy niż populizm i strach.

W czasach, gdy rosnąca nieufność wobec ekspertów i elit staje się paliwem politycznym, Aghion pokazuje, że nowoczesność nie stoi w sprzeczności z solidarnością. Przeciwnie – to właśnie dzięki innowacjom można finansować ochronę zdrowia, edukację czy system emerytalny.

Francuski renesans gospodarczy?

„Nie da się redystrybuować stagnacji. Najpierw trzeba ją zastąpić wzrostem.” – powtarza Philippe Aghion. Dla niego prawdziwa reforma Francji zaczyna się nie od wieku emerytalnego, lecz od odwagi, by postawić na przyszłość: na naukę, technologię i przedsiębiorczość.

Jego apel, by „zatrzymać zegar”, to w gruncie rzeczy wezwanie do odzyskania oddechu. Przerwy potrzebnej, by kraj mógł na nowo uwierzyć, że innowacja, a nie lęk, jest najlepszym sposobem na stabilność.

Jeśli Francja posłucha swojego noblisty, może jeszcze raz stać się światowym laboratorium postępu – takim, jakim była w czasach Schumpetera. Ale musi zdążyć, zanim przygniecie ją jej niemal 3,5 bln euro długu publicznego. Ten balast już dziś grozi blokadą państwa i bankructwem sfery budżetowej.

Główne wnioski

1. Reforma emerytalna wprowadzona przez rząd Élisabeth Borne w 2023 r. przesunęła wiek emerytalny z 62 do 64 lat. Miała ustabilizować finanse publiczne, lecz stała się symbolem społecznego rozdarcia. Miliony Francuzów protestowały, a rząd utracił zaufanie. Zdaniem Philippe’a Aghiona jej utrzymanie grozi zwycięstwem skrajnej prawicy w wyborach. Noblista apeluje o zawieszenie reformy do 2027 r., by uspokoić nastroje i odzyskać stabilność.
2. Były doradca Emmanuela Macrona wzywa, by UE porzuciła „politykę stagnacji” i zaczęła konkurować z USA i Chinami w technologiach. Podatek od robotów czy ograniczenia dla AI nazywa „szaleństwem”. – „Nie da się zatrzymać postępu, można tylko sprawić, by służył dobru wspólnemu.”
3. Wspólnie z Peterem Howittem i Joelem Mokyrem, Aghion otrzymał Nobla za teorię, według której innowacje, a nie kapitał, napędzają rozwój. Dlatego jego apel o zawieszenie reformy to nie gest polityczny, lecz wezwanie do odnowy francuskiej gospodarki – rozdartej między długiem, biurokracją i marzeniem o nowoczesności.