W jakich dyscyplinach sportu przewaga mężczyzn jest najmniejsza? Gdzie panuje pełna równość?

Kobiety na olimpiadach

W pierwszej nowożytnej olimpiadzie sportowej w 1896 r. nie wzięła udziału żadna kobieta. Baron Pierre de Coubertin, który wskrzesił ideę igrzysk uznawał, że partycypacja kobiet w nich byłaby: „niepraktyczna, mało interesująca, niezdarna i niewłaściwa”. Na igrzyskach w Paryżu pojawiły się pierwsze kobiety.

Przed II wojną światową igrzyska w Amsterdamie były tymi o największej względnej partycypacji kobiet. Wciąż jednak na jedną kobietę biorącą udział w olimpiadzie przypadało dziewięciu mężczyzn. Do tego czasu kobiety uzyskały już w większości krajów Europy prawo do głosowania w wyborach, więc postęp w sporcie był w tym zakresie opóźniony. Okres odbudowy po II wojnie światowej przyniósł znaczny wzrost aktywności zawodowej kobiet.

Wykres interaktywny

Pełny ekran

Ale stosunkowo wolno przekładało się to na partycypację kobiet na olimpiadach. Próg 25 proc. (jedna zawodniczka przypadająca na czterech zawodników) został przekroczony dopiero w Montrealu w 1976 r. A 33 proc. dopiero na igrzyskach w Atlancie, czyli 30 lat temu. Dopiero dwie ostatnie olimpiady (Tokio, Paryż) mają niemal równy udział zawodników obojga płci.

Metodyka

W odpowiedzi na tytułowe pytanie, dokonaliśmy analizy wyników złotych medalistów i medalistek wszystkich porównywalnych konkurencji na Igrzyskach Olimpijskich w Paryżu w 2024 r. Oprócz tego porównaliśmy rekordy świata w tych dyscyplinach.

Kryteria porównywalności były następujące. Po pierwsze, mierzalność. Porównywaliśmy dyscypliny, gdzie wyniki były wyrażone w mierzalnej jednostce czasu, odległości lub zdobytych punktów. Drugim kryterium była obiektywność wyników – odrzuciliśmy dyscypliny, gdzie medale przyznawane są na podstawie ocen sędziów, czy też bezpośrednio zależą od dyspozycji rywali (jak w sportach drużynowych, m.in. siatkówce, czy koszykówce). Trzecim kryterium była pełna równość warunków pomiędzy kobietami i mężczyznami. Chodzi tutaj o taką samą trasę, czy też dystans, kategorie wagowe, itd. Wybraliśmy tylko takie dyscypliny, których zasady były identyczne dla obu płci.

Pływanie: nadrabianie różnic względem mężczyzn, później stała różnica

Pływanie jest jedną z dyscyplin obecnych w programie Igrzysk Olimpijskich od pierwszej edycji. Kobiety biorą udział w rywalizacji w tej dyscyplinie od 1912 r., stąd dysponujemy długim szeregiem porównawczym.

Wykres interaktywny

Pełny ekran

Różnice w wynikach pomiędzy mężczyznami a kobietami w tym czasie istotnie się zmniejszyły. W koronnej konkurencji na 100 m stylem dowolnym (tzw. kraulem), czas osiągnięty przez złotego medalistę w 1912 r. wyniósł 1:03,4 (jedna minuta, trzy sekundy), podczas gdy wśród kobiet było to 1:22:2. Wynik najlepszej kobiety był zatem aż o prawie 30 proc. wyższy niż najlepszego mężczyzny.

W kolejnych latach ta różnica zaczęła się bardzo szybko zmniejszać. W pierwszych igrzyskach rozegranych po I Wojnie Światowej, a więc w 1920 r., różnica wyniosła 19,9 proc. 16 lat później, na ostatnich igrzyskach przed II WŚ, było to już 14,4 proc.

Później progres w tym zakresie był już wolniejszy. Do 1956 r. różnica spadła do poziomu 11,9 proc., a cztery lata później do 10,9 proc. Następnie nieco wzrosła, a potem znowu spadła i najniższy poziom w historii osiągnęła na igrzyskach w Moskwie w 1980 r. Najszybsza pływaczka dotknęła ściany o trochę ponad 4 sekund później niż najszybszy pływak. Różnica względna wyniosła 8,5 proc. Trzeba jednak pamiętać, że tamte igrzyska zostały zbojkotowane przez państwa Zachodu, szczególnie USA oraz Europy Zachodniej.

Na kolejnych igrzyskach ta różnica kształtuje się już na stałym poziomie, w przedziale od 10 do 13 proc. Na Igrzyskach w Paryżu w 2024 r. Chińczyk Pan Zhanle zdobył złoto z czasem 46,4 sekund, natomiast Szwedka Sarah Sjöström z wynikiem 52,16. Dzieliło ich prawie 6 sekund, czyli 12,4 proc. Progres dokonany przez kobiety w tej konkurencji dobrze obrazuje to, że wynik Sjöström pozwoliłby na zwycięstwo na igrzyskach wśród mężczyzn aż do 1968 r. włącznie.

W pływaniu mniejsze różnice występują na dłuższych dystansach

Wykres interaktywny

Pełny ekran

Porównanie poszczególnych konkurencji pływackich pokazuje, że najmniejsze różnice występują na dłuższych dystansach. Na Igrzyskach w Paryżu konkurencją z najmniejszą różnicą było 1500 m stylem dowolnym, gdzie najszybsza kobieta miała czas o 6,8 proc. dłuższy od najszybszego pływaka. Następnie na liście były kolejne dystanse stylem dowolnym, w odwróconej kolejności – 800 m, 400 m oraz 200 m.

Warto zwrócić uwagę, że na koronnym dystansie 100m stylem dowolnym, ta różnica w Paryżu była największa. Druga największa była natomiast w konkurencji 50 m stylem dowolnym i wyniosła 11,6 proc. Trzecia największa różnica miała miejsce w wyścigu na 100m stylem motylkowym. Wszystkie trzy są zaliczane do kategorii sprinterskiej, gdzie większą rolę odgrywa siła, natomiast mniejszą rolę wydolność organizmu. Natomiast na dłuższych dystansach ten drugi czynnik ma większy wpływ i tam różnica jest mniejsza.

Średnie różnice na wszystkich wymienionych konkurencjach wyniosły 10 proc. Poza stylem dowolnym, gdzie występują bardzo duże różnice w ramach danego stylu, w pozostałych stylach różnice są wyraźnie mniejsze.

Królowa sportu: w biegach mniejsze różnice niż w skokach

W „królowej dyscyplin” – lekkiej atletyce - różnice między rekordami świata w poszczególnych konkurencjach biegowych są podobne między mężczyznami a kobietami. Średnia dla 12 dyscyplin wynosi 11,2 proc.  Relatywnie mniejsza jest ona w przypadku biegu na 100 m (9,5 proc) czy 400 m przez płotki (10,3 proc). Największa jest w przypadku maratonu (12,6 proc.) czy dystansu 800 m (12,3 proc.). Nie jest jednak tak, że im dłuższy bieg, tym koniecznie większa różnica. Poniżej przytoczonej wcześniej przeciętnej różnicy są bowiem różnice w rekordach w biegach na 5 czy 10 km.

Wykres interaktywny

Pełny ekran

Co ciekawe, w przypadku maratonu od 2021 roku światowa federacja śledzi dla kobiet dwa rekordy świata. Jeden w przypadku biegu wspólnego z mężczyznami a drugi gdy biegną same zawodniczki. Ten pierwszy jest lepszy o blisko 6 minut. Przekładałoby się to na relatywnie niewielką różnicę 7,8 proc. względem najlepszego wyniku mężczyzn. Oczywiście, działa efekt psychologiczny dzięki wyznaczaniu szybszego tempa przez zawodników.

O ile średnia różnica w biegach wynosi 11 proc., to w przypadku skoków wzrasta do ok. 16 proc. Z tym, że próba jest mniejsza i składa się z czterech dyscyplin. Najmniejsze różnice w rekordach świata są w trójskoku (13,9 proc.) oraz skoku wzwyż (14,3 proc.). Największe zaś w przypadku posiłkowania się technologią – w skoku o tyczce sięgają one już niemal 20 proc. Natomiast różne dyscypliny wioślarskie cechują się dość stałą różnicą w najlepszych wynikach między obiema płciami, która średnio wynosi 10,2 proc. a waha się w niewielkim przedziale od 9,5 proc. do 10,8 proc.

Wykres interaktywny

Pełny ekran

Powyżej zaprezentowano różnice między wynikami kobiet i mężczyzn, którzy zdobywali złoty medal w biegu na 100 m oraz w skoku wzwyż na kolejnych igrzyskach olimpijskich. Przerywanymi liniami zaznaczone są średnie dla obu dyscyplin, które wynoszą odpowiednio 11 proc. i 15,3 proc. Poza kilkoma pierwszymi olimpiadami, na których wyniki kobiet znaczniej odbiegały od mężczyzn, różnice (poza drobnymi wahaniami przy pojawieniu się talentów obojga płci) wydają się dość stabilne. A to przy dużym postępie w zakresie osiąganych wyników przez obie płcie. Dość powiedzieć, że złota medalistka skoku wzwyż z Aten osiągnęła lepszy rezultat niż mężczyźni w pięciu pierwszych olimpiadach.

Strzelectwo

W powyższych przykładach zawsze kobiety ustępowały mężczyznom. Ale nie w każdym sporcie tak jest. Albo różnice są bardzo niewielkie. Tak jest w strzelectwie sportowym oraz łucznictwie. W przypadku pistoletu pneumatycznego (10 m) najlepszy wynik w historii należy do kobiety. A w Paryżu w 2024 r. obok powyższej dyscypliny kobiety były też lepsze w konkurencji karabinu małokalibrowego w trzech postawach (50 m). Ogółem różnica w najlepszych wynikach nie przekracza w strzelectwie sportowym średnio 1 proc., choć wciąż ta nieznaczna przewaga jest na korzyść mężczyzn. W łucznictwie różnice wynoszą ok. 2 proc.

Polityka konkurencji

Kobiety współzawodniczyły z mężczyznami w konkurencjach strzeleckich od początku pojawienia się tej dyscypliny na igrzyskach w 1968 r w Meksyku. W 1992 r. reprezentantka Chin Zhang Shan wygrała zawody będąc jedną z siedmiu kobiet spośród 60 uczestników. Nie miała jednak szansy na obronę tytułu. Olimpiada w 1996 r. przewidywała bowiem… tylko strzelectwo dla mężczyzn. W 2000 r. przywrócono udział kobiet, jednak już w wersji rozdzielonej pod względem płci. Warunki jednak różniły się, a niektórzy twierdzili, że głównym powodem było zapewnienie braku możliwości porównywania wyników. Dopiero od 2018 r. ujednolicono warunki startu dla obu płci.

Ciekawym przykładem sportu, w którym kobiety rywalizują z mężczyznami, jest jeździectwo. Obecny program olimpijski w tej dyscyplinie składa się z trzech konkurencji: ujeżdżenia, wszechstronnego konkursu konia wierzchowego oraz skoków przez przeszkody. Na igrzyskach w Paryżu kobiety zdobyły cztery medale indywidualne, a mężczyźni pięć.

Wszystkie dyscypliny

Porównanie pokazuje, że na ostatnich igrzyskach były dwie konkurencje, gdzie wyniki dla kobiet były lepsze od wyników mężczyzn. Mowa tutaj o strzelectwie – konkurencji strzelania z karabinu małokalibrowego w trzech postawach z 50 metrów, a także z karabinu pneumatycznego z 10 metrów. W obu kategoriach wyniki kobiet były o 0,2 proc. lepsze niż w przypadku mężczyzn. Niewielka różnice są widoczne także w innych konkurencjach strzelectwa, zwłaszcza z pistoletu pneumatycznego z 10 metrów.

Wykres interaktywny

Pełny ekran

Podsumowanie

Partycypacja kobiet w igrzyskach olimpijskich stopniowo wzrastała, dochodząc do niemal pełnej równości na ostatnich dwóch igrzyskach letnich. Różnice pomiędzy wynikami kobiet i mężczyzn zależą od poszczególnych sportów. W przypadku sportów technicznych, jak strzelectwo, czy łucznictwo są one niemal takie same, a w niektórych konkurencjach to kobiety osiągają lepsze rezultaty. W innych sportach rywalizacja nie jest tak wyrównana, ze względu na fizjologię. W pływaniu średnie różnice na igrzyskach w Paryżu wynosiły 10 proc., w biegach – 11 proc., a w przypadku skoków – 16 proc. Spośród porównywalnych dyscyplin największe były różnice we wspinaczce sportowej na czas – aż 28 proc.

Główne wnioski

1. Strzelectwo i łucznictwo: niemal pełna równość wyników. W konkurencjach technicznych, takich jak strzelectwo i łucznictwo, różnice między kobietami a mężczyznami nie przekraczają 1–2 proc., a w niektórych przypadkach (np. karabin pneumatyczny 10 m i karabin małokalibrowy 50 m) kobiety uzyskują nawet lepsze rezultaty.
2. Jeździectwo: wspólna rywalizacja obu płci. W tej dyscyplinie kobiety i mężczyźni startują bez podziału płciowego, a wyniki medalowe na ostatnich igrzyskach (Paryż 2024) były niemal równe – kobiety zdobyły cztery medale indywidualne, mężczyźni pięć.
3. Długodystansowe pływanie i wytrzymałościowe biegi: niewielkie różnice fizjologiczne. W pływaniu najmniejsze różnice (ok. 6–8 proc.) występują na dłuższych dystansach, np. 1500 m stylem dowolnym. W lekkiej atletyce relatywnie najmniejsze różnice notuje się w biegach krótkich i średnich (ok. 9–11 proc.), przy czym kobiety zbliżyły się najbardziej do mężczyzn w konkurencjach wymagających wytrzymałości i techniki.