Energetyczna rewolucja Algierii. Afryka Północna nowym centrum zielonej transformacji?

21 stycznia 2025 r. w Rzymie koncerny energetyczne z Algierii, Tunezji, Włoch, Niemiec i Austrii, przy wsparciu UE, podpisały porozumienie dotyczące realizacji projektu Południowego Korytarza Wodorowego. Dzień później algierska Narodowa Agencja Rozwoju Zasobów Węglowodorów (ALNAFT) zleciła amerykańskiemu Chevronowi badania nad potencjałem zasobów węglowodorów u wybrzeży Algierii. Obie umowy są krokiem Algierii w kierunku umocnienia swojej pozycji jako czołowego dostawcy energii dla UE – zarówno konwencjonalnej, jak i odnawialnej.

Algieria – akumulator dla Europy

Algieria od lat 70. jest jednym z największych eksporterów gazu (7. miejsce na świecie) i ropy (19. miejsce). W 2023 r. kraj ten zarobił na eksporcie tych surowców 49 mld dolarów, co stanowi około 90 proc. całkowitych wpływów i 25-30 proc. PKB. Na terenie Algierii znajduje się 2,3 proc. światowych rezerw gazu (4500 mld m sześc.).

Z Algierii do UE prowadzą cztery gazociągi: Transmed (przez Tunezję, Maltę i do Włoch, przy granicy z Austrią), GALSI (na Sardynię), Medgaz (do Hiszpanii) oraz Maghreb-Europa (przez Maroko do Hiszpanii i Portugalii). Ten ostatni jest jednak wyłączony z użytkowania od listopada 2021 r. z powodu napiętych relacji algiersko-marokańskich. Dzięki europejskiej sieci gazociągów dostawy algierskiego gazu docierają również do Słowenii i Czech.

Głównymi odbiorcami algierskiego gazu są Włochy, Hiszpania, Francja, Tunezja, Indie i Brazylia, przy czym część dostaw realizowana jest drogą morską w postaci skroplonego gazu LNG. Natomiast algierską ropę naftową kupują przede wszystkim Francja, Włochy i Hiszpania.

Algieria uczestniczy także w budowie transsaharyjskiego gazociągu i ropociągu, co ma umożliwić jej przekształcenie się w regionalny hub dla surowców importowanych z Nigerii.

Odejście UE od gazu rosyjskiego (w związku z wojną w Ukrainie) i węgla (w ramach transformacji energetycznej) zwiększyło zapotrzebowanie na gaz z Algierii. Jednak trwałe wykorzystanie tej szansy wymaga dalszych poszukiwań nowych złóż. W tym celu podpisano wspomnianą umowę między ALNAFT a Chevronem. Chevron przez dwa lata będzie badał dno Morza Śródziemnego u wybrzeży Algierii, zainspirowany odkryciami ropy i gazu we wschodniej części tego akwenu (Egipt i Izrael). Istnieje duże prawdopodobieństwo, że zachodnia część Morza Śródziemnego również kryje znaczne zasoby. Region ten jest dodatkowo bezpieczny dzięki wspólnym patrolom algierskiej marynarki i NATO od 2000 r. W czerwcu 2024 r. Chevron podpisał również umowę z algierskim koncernem Sonatrach na eksploatację złóż gazu w regionach Ahnet i Berkine na Saharze.

Negatywną stroną projektów wydobywczych jest duże zużycie wody, co stanowi poważne wyzwanie dla Algierii, borykającej się od dekady z okresowymi niedoborami wody. Aby przeciwdziałać problemowi, kraj zainwestował w budowę stacji odsalania wody morskiej. Obecnie działa 23 takie stacje, które pokrywają 18 proc. zapotrzebowania gospodarstw domowych.

Południowy Korytarz Wodorowy

Porozumienie w sprawie utworzenia Południowego Korytarza Wodorowego wyraża ambicje Algierii do pełnienia roli dostawcy energii do UE, wykraczając poza węglowodory. Przedmiotem umowy jest wodór powstający jako produkt uboczny wydobycia gazu. Dotychczas ulatniał się on do atmosfery, powodując jej zanieczyszczenie. Współczesna technologia pozwala jednak na jego wykorzystanie do produkcji energii, co zmniejsza konieczność wytwarzania energii ze źródeł konwencjonalnych, takich jak węgiel.

Ten projekt ma znaczenie wykraczające poza energetykę, bo symbolizuje sojusz europejsko-afrykański na rzecz wyzwań klimatycznych i energetycznych, w którym Algieria odgrywa kluczową rolę.

Patronem projektu jest UE, która wesprze jego realizację w ramach inicjatywy Globalna Brama. Wodór produkowany w Algierii będzie transportowany rurociągiem dobudowanym do istniejącego gazociągu Transmed, biegnącego przez Tunezję i Włochy aż do Austrii i Niemiec. Docelowo, każdego roku trasę liczącą 3,3 tys. km ma pokonywać 4 mln ton wodoru.

W realizację projektu zaangażowane są największe światowe koncerny energetyczne, w tym algierski Sonatrach, tunezyjski STEG, włoskie ENI i SNAM, austriackie Trans Austria Gas i Gas Connect Austria oraz niemiecki Bayernets. Jak podkreślił Aimane Mahdi, przedstawiciel algierskiej organizacji pracodawców ONDE, podczas konferencji: „Ten projekt ma znaczenie wykraczające poza energetykę, bo symbolizuje sojusz europejsko-afrykański na rzecz wyzwań klimatycznych i energetycznych, w którym Algieria odgrywa kluczową rolę”.

Południowy Korytarz Wodorowy to pierwszy algierski projekt eksportu energii wykraczający poza węglowodory. Nie jest to jednak pierwsza inicjatywa związana z produkcją energii z alternatywnych źródeł. Ich rozwój jest konieczny, ponieważ aż 67 proc. wydobywanej ropy i 40 proc. gazu są konsumowane na rynku wewnętrznym. Produkcja energii ze źródeł odnawialnych jest więc kluczowa dla zwiększenia podaży surowców przeznaczonych na eksport.

Już w 1985 r., w odpowiedzi na gwałtowny spadek dochodów z eksportu węglowodorów, utworzono Agencję na rzecz Racjonalizacji i Zużycia Energii (APPRUE), której celem jest promowanie oszczędności energii. Natomiast w 2021 r. powstała państwowa spółka SHAMS, odpowiedzialna za montowanie instalacji fotowoltaicznych na Saharze.

Sahara algierska, gdzie występuje 3650 godzin słonecznych rocznie, oferuje ogromny potencjał do masowej produkcji energii słonecznej. Po zakończeniu budowy sieci paneli spółka SHAMS będzie musiała skoncentrować się na budowie magazynów energii, co stwarza perspektywę współpracy z polskimi producentami tych urządzeń.

Nieoczywiste atuty inwestycji w energetykę

Współpraca energetyczna z Algierią, oprócz zapewnienia dostaw energii, odgrywa kluczową rolę w umożliwieniu dostępu do algierskiego rynku dla europejskich towarów i usług. Algieria prowadzi politykę protekcjonistyczną, której celem jest ograniczenie utraty rezerw dewizowych wynikającej z nadmiernego importu oraz stymulowanie produkcji krajowej. Taka polityka wynika z negatywnych doświadczeń z kryzysów gospodarczych spowodowanych spadkiem cen węglowodorów na światowych rynkach w latach 1985 i 2014.

W latach 2014-2019, pokrywanie kosztów nadwyżki importu nad eksportem doprowadziło do utraty 95 mld dolarów. Zwolnienie z taryf celnych i zakazów importowych dla wybranych firm jest uzależnione w dużej mierze od salda wymiany handlowej, inwestycji w Algierii oraz relacji politycznych z krajem pochodzenia tych firm. Najlepiej ten system wykorzystują Włochy, które z roku na rok umacniają pozycję swoich przedsiębiorstw na algierskim rynku.

Projekty energetyczne to jedyny obszar, w którym realizowana jest regionalna integracja państw Afryki Północnej. Długofalowo taka integracja mogłaby przynieść korzyści również UE, zapewniając stabilizację i rozwój regionu graniczącego z Europą, a także zwiększając szanse na dostęp europejskich towarów do tamtejszych rynków. Algieria od dekad transportuje gaz do UE przez gazociągi biegnące przez Tunezję. W latach 1996-2021 współpracowała także z Marokiem przy obsłudze gazociągu Maghreb-Europa.

W styczniu 2024 r. Sonatrach podpisał umowę z libijskim koncernem NOC na wspólne wydobycie gazu i ropy naftowej na terenach przygranicznych. W sierpniu 2024 r. Sonatrach zawarł porozumienie z egipskim Petrojetem w sprawie utworzenia wspólnej spółki produkującej sprzęt górniczy.

Inwestycje w energetykę w Algierii, jak i w innych krajach Afryki Północnej, mogą przyczynić się do ograniczenia skali nielegalnej migracji do UE. Po pierwsze, generują one miejsca pracy w przemyśle wydobywczym. Po drugie, dzięki tym inwestycjom do lokalnych gospodarek trafiają środki finansowe, które umożliwiają tworzenie miejsc pracy także w innych sektorach.

Główne wnioski

1. Realizacja projektu Zielonego Korytarza Wodorowego będzie ważnym krokiem uniezależniającym UE od rosyjskiego gazu i obniżającym ceny energii elektrycznej w UE.
2. Algieria posiada potencjał do zwiększania dostaw energii do UE. Do jego pełnego osiągnięcia potrzebujemy inwestycji zagranicznych oraz importu sprzętu pozwalającego jej optymalnie gospodarować swoimi zasobami. Polskie firmy mogą odnieść sukces, dostarczając do Algierii technologie z zakresu górnictwa, odsalania wody morskiej i magazynowania energii.
3. Rozwój algierskiej gospodarki, poprzez inwestycje w sektorze energetycznym, może długofalowo zmniejszyć skalę nielegalnej migracji do UE. Działania służące zwiększeniu wydobycia surowców naturalnych oraz produkcji energii z OZE, nie tylko bowiem wpływają na ceny energii w UE, ale też poprzez tworzenie miejsc pracy zmniejszają motywację ludności do emigracji.