Wizja kontra interesy. Forum Biznesu Inicjatywy Trójmorza

W dniach 28-29 kwietnia w Warszawie odbywa się Forum Biznesu Inicjatywy Trójmorza, towarzyszące 10. szczytowi Trójmorza. Inicjatywa Trójmorza powstała w 2015 r. jako pomysł prezydentów Polski i Chorwacji. Format rozszerzył się do 13 państw Unii Europejskiej oraz Ukrainy i Mołdawii jako uczestników stowarzyszonych. Partnerami strategicznymi Trójmorza były dotąd Stany Zjednoczone, Japonia, Komisja Europejska i Niemcy.

Prezydent Andrzej Duda ogłosił, że do Inicjatywy Trójmorza dołączą Czarnogóra i Albania jako państwa stowarzyszone, natomiast Turcja i Hiszpania zostaną partnerami strategicznymi. Celem inicjatywy jest rozwój infrastruktury oraz wzmocnienie współpracy gospodarczej i politycznej w regionie.

Regionalna idea i biznesowy konkret

Forum rozpoczęło się od przemówienia byłej prezydentki Chorwacji Kolindy Grabar-Kitarović, która przypomniała początki idei Trójmorza oraz jej cele. Pomysł narodził się w trakcie rozmów z prezydentem Andrzejem Dudą w Krakowie. Oboje chcieli, aby region między Bałtykiem, Adriatykiem i Morzem Czarnym odgrywał aktywną rolę gospodarczą i polityczną. Postanowili działać.

Grabar-Kitarović podkreśliła, że dziś inicjatywa ma jeszcze większe znaczenie – zarówno dla wschodniej flanki NATO, jak i dla bezpieczeństwa energetycznego Europy. To właśnie te tematy przewijały się przez wszystkie panele. Dużo mówiono o logistyce – z cywilnego i wojskowego punktu widzenia – oraz o kwestiach energetycznych.

I właśnie na energetyce skupił się amerykański sekretarz ds. energii Chris Wright, który przedstawił swoje zdanie na temat sytuacji energetycznej w Europie w sposób jasny i jednoznaczny. O samej Inicjatywie Trójmorza mówił natomiast niewiele.

Sekretarz energii USA: przyszłość to gaz i energia atomowa

Chris Wright najpierw bardzo ostro ocenił transformację energetyczną w Niemczech i Wielkiej Brytanii, określając ją mianem nieodpowiedzialnej. Wskazał, że doprowadziła do deindustrializacji gospodarek oraz gwałtownych wzrostów cen energii elektrycznej w ciągu ostatnich 15 lat. Jeszcze ostrzej wypowiedział się o celu osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r., nazywając go „bardzo złym i nieosiągalnym pomysłem.”

Następnie przedstawił swoją wizję przyszłości energetyki – opartą na gazie i energii jądrowej. Jako przykład efektywności takiego modelu wskazał oczywiście Stany Zjednoczone. Na zakończenie stwierdził, że państwa Trójmorza muszą zdecydować, czy chcą dołączyć do „zespołu wolności energetycznej” (team energy freedom), czy też podążyć drogą państw Europy Zachodniej. Wystąpienie Wrighta jasno wskazywało na realizację interesów USA: to amerykańskie firmy mają budować pierwszą elektrownię atomową w Polsce, a sam kraj jest największym dostawcą skroplonego gazu LNG.

Polityka energetyczna USA nie spowodowała silnej industrializacji

Wykres interaktywny

Pełny ekran

USA w znacznie mniejszym stopniu niż Niemcy czy Wielka Brytania ograniczyły swoje emisje CO2 od 2010 r. Łączne emisje ze spalania paliw kopalnych oraz z przemysłu spadły tam o 13 proc. W tym samym czasie Niemcy ograniczyły emisje dwukrotnie bardziej – o 28 proc., a Wielka Brytania aż o 40 proc.

Wykres interaktywny

Pełny ekran

Różnice w zakresie emisji tylko częściowo były widoczne w danych dotyczących produkcji przemysłowej. W USA wzrosła ona w analizowanym okresie o 12 proc., podczas gdy w Niemczech o 4 proc., a w Wielkiej Brytanii zaledwie o 2 proc. W każdej z tych gospodarek wystąpiło zjawisko tzw. decouplingu, czyli „odłączenia się” poziomu emisji od wzrostu produkcji przemysłowej. Choć wzrost przemysłu w USA był wyraźnie większy niż w dwóch pozostałych krajach, trudno uznać go za spektakularny.

Ostatnie lata to przestroga przed opieraniem miksu energetycznego na gazie

Dane pokazują, że w Wielkiej Brytanii i Niemczech wzrost cen energii był znacznie większy niż w USA. Wystarczy spojrzeć na ceny energii dla odbiorców przemysłowych – z uwzględnieniem wszystkich opłat i podatków. W latach 2010-2013 ceny w USA wzrosły o 47 proc., podczas gdy w Niemczech się podwoiły, a w Wielkiej Brytanii były aż trzykrotnie wyższe.

Wykres interaktywny

Pełny ekran

Te różnice zaczęły się pogłębiać zwłaszcza po 2022 r., czyli po inwazji Rosji na Ukrainę. To właśnie wtedy nastąpiły gwałtowne wzrosty cen gazu. USA nie musiały importować tego surowca, ponieważ dzięki rewolucji łupkowej (frackingowej) były samowystarczalne. To spowodowało, że ceny gazu w Europie były wielokrotnie wyższe niż w USA. W 2022 r. średnie ceny gazu na giełdzie TTF w Holandii wynosiły ponad 120 euro/MWh, podczas gdy na giełdzie Henry Hub w USA ledwie przekraczały 20 euro/MWh – to ponad sześciokrotna różnica. W 2024 r. różnica ta zmniejszyła się, jednak w Europie gaz nadal był ponad czterokrotnie droższy niż w USA.

Najmocniej uderzyło to w Wielką Brytanię, gdzie udział gazu w miksie energetycznym oscyluje wokół 35 proc. W Niemczech wynosi on około 15 proc. Do tego doszły jeszcze wzrosty cen węgla oraz uprawnień do emisji CO2.

Co powinna zrobić Polska?

Wykres interaktywny

Pełny ekran

Od 2010 r. produkcja przemysłowa w Polsce wzrosła o prawie 80 proc., podczas gdy emisje CO2 w całej gospodarce spadły o ponad 13 proc. Ceny energii elektrycznej dla odbiorców przemysłowych były stabilne do 2022 r., jednak później, podobnie jak w Niemczech i Wielkiej Brytanii, bardzo mocno wzrosły. W 2023 r. były o 135 proc. wyższe niż w 2010 r.

Polska również zmaga się z bardzo wysokimi cenami energii. Dlatego konieczne jest odchodzenie od energetyki węglowej. W tym zakresie Chris Wright wydaje się mieć rację, a pozytywnie należy ocenić działania na rzecz budowy elektrowni atomowej. Jednak nadmierne uzależnienie od gazu może być ryzykowne. Tymczasem, zapytany o amerykański LNG, rumuński minister energii Sebastian-Ioan Burduja odparł, że w naszej części Europy – i w obecnej sytuacji – należy przyjmować każdą możliwość odejścia od „współpracy energetycznej z szantażystami.”

Ostatnie lata pokazują, że warto być energetycznie zdywersyfikowanym. A to oznacza, że potrzebna jest budowa nowych mocy w OZE, magazynów energii, a być może także małych reaktorów jądrowych (SMR) oraz przyspieszenie rozwoju dużych elektrowni atomowych. Swoje spostrzeżenia na ten temat przedstawił Nobumitsu Hayashi, szef Japońskiego Banku Współpracy Międzynarodowej (JBIC). Przekonywał, że instytucje finansujące inwestycje energetyczne muszą podchodzić elastyczniej do projektów innych niż wyłącznie zielone.

Ciekawym wątkiem pobocznym na forum było zapotrzebowanie na pracowników w sektorze energii atomowej. Wiceprezes Siemens Hub Frederik Doye zwracał uwagę, że sektor energii uchodzi za atrakcyjny wśród młodych, ale konieczna jest jego dalsza promocja i więcej inicjatyw edukacyjnych.

Aspekty militarne

Generał Rajmund Andrzejczak zauważył, że infrastruktura podwójnego zastosowania to najtańszy sposób wzmacniania efektu odstraszania. Wtórował mu w trakcie panelu generał Edward Daly – ekspert logistyki wojskowej. Nie miał on wątpliwości, że projekty transportowe, takie jak korytarz kolejowy Gdańsk–Konstanca, to priorytet zarówno dla gospodarki, jak i bezpieczeństwa.

Generał Daly zwrócił też uwagę, że państwa Trójmorza realizują 10-15 proc. zakupów wojskowych w Stanach Zjednoczonych. To jego zdaniem dobry punkt wyjścia do zacieśniania współpracy oraz włączania amerykańskich podmiotów w łańcuchy logistyki i obsługi sprzętu.

Główne wnioski

1. Forum Biznesu Trójmorza i rozwój inicjatywy. W Warszawie trwa Forum Biznesu Trójmorza, które wspiera rozwój infrastruktury oraz współpracy gospodarczo-politycznej w regionie między Bałtykiem, Adriatykiem i Morzem Czarnym. Inicjatywa, zapoczątkowana w 2015 r. przez prezydentów Polski i Chorwacji, rozszerza się o Czarnogórę, Albanię, Turcję i Hiszpanię.
2. Debata o polityce energetycznej. Amerykański sekretarz energii Chris Wright skrytykował transformację energetyczną Niemiec i Wielkiej Brytanii, postulując oparcie miksu energetycznego na gazie i atomie, wskazując przy tym na korzyści gospodarcze USA. Jednak w praktyce nadmierne uzależnienie od gazu jest ryzykowne, a długoterminowe bezpieczeństwo energetyczne wymaga dywersyfikacji źródeł, w tym rozwoju OZE oraz energetyki jądrowej.
3. Znaczenie infrastruktury i współpracy militarnej. Forum zaakcentowało rolę infrastruktury podwójnego zastosowania (cywilno-wojskowego) w zwiększaniu militarnego odstraszania. Generałowie Andrzejczak i Daly wskazywali na konieczność rozwoju korytarzy transportowych oraz włączania państw Trójmorza w amerykańskie łańcuchy logistyczne i zbrojeniowe.