Festiwal Filmowy w Cannes: święto kina i manifestów politycznych

Festiwal w Cannes, który odbędzie się w dniach 13-24 maja, to kombinacja wysublimowanego stylu z radykalizmem artystycznym. To miejsce, gdzie można zarówno obejrzeć najnowszy film amerykańskiego ekscentryka Wesa Andersona, jak i zobaczyć manifestację przeciwko wojnie w Gazie czy uczestniczyć w wiecu poparcia dla praw kobiet w Iranie.

Festiwal jest bardzo francuski, bo pokazuje bolączki społeczne i polityczny kontekst pokazywanych filmów. Nieustannie redefiniuje swoje miejsce w świecie zmieniającej się dystrybucji, rosnącej roli streamingu i napięć geopolitycznych.

W tym roku pod przewodnictwem ikony francuskiego kina, Juliette Binoche, jury złożone z takich osobistości, jak amerykańscy aktorzy: Halle Berry i Jeremy Strong czy utytułowany reżyser i scenarzysta meksykański Carlos Reygadas, oceni 22 filmy walczące o Złotą Palmę. W skład jury wejdą również: indyjska reżyser i scenarzystka Payal Kapadia, włoska aktorka Alba Rohrwacher, francusko-marokańska pisarka Leïla Slimani, kongijski reżyser, dokumentalista i producent Dieudo Hamadi oraz koreański reżyser i scenarzysta Hong Sangsoo.

Laureatem Honorowej Złotej Palmy za całokształt twórczości został aktor Robert De Niro, który odbierze statuetkę 13 maja podczas gali otwarcia festiwalu.

Docenienie klasyki kina

Cannes to nie tylko konkurs filmowy, ale rodzaj globalnej platformy kultury, polityki i stylu. Festiwal obejmuje różne sekcje: główny konkurs, Un Certain Regard (fr. Pewne spojrzenie), Quinzaine des Réalisateurs (Piętnastka reżyserów czy inaczej Dwa tygodnie reżyserów), Semaine de la Critique (Tydzień krytyków) oraz Cannes Classics (Klasyki Cannes).

Cannes od lat jest miejscem, gdzie docenianie są przyszli laureaci Oscarów. Wystarczy wspomnieć zeszłoroczne triumfy "Anory" Seana Bakera czy produkcji "Emilia Pérez" Jacquesa Audiarda. Oba filmy odniosły ogromny sukces w USA.

W tym roku festiwal nie tylko prezentuje nowe filmy, ale także oddaje hołd klasyce. Sekcja Cannes Classics otwiera się projekcją  "Gorączki złota" Charliego Chaplina z 1925 r. Zamyka ją brytyjsko–amerykański film kostiumowy z 1976 r. pt. "Barry Lyndon" Stanleya Kubricka.

Quentin Tarantino, stały bywalec Festiwalu Filmowego w Cannes, który w 1994 r. zdobył Złotą Palmę za „Pulp Fiction”, poprowadzi dwie dyskusje na temat westernów George'a Shermana w sekcji dziedzictwa kinematograficznego Cannes Classics. Natomiast Alain Chabat, aktor, reżyser i producent znany ze swojego absurdalnego i subtelnego humoru, będzie gościem honorowym sekcji Quinzaine des Réalisateurs.

Powrót do przeszłości i technologiczna przyszłość

Tegoroczny festiwal to zderzenie tradycji z nowoczesnością. Richard Linklater prezentuje "Nouvelle Vague". To czarno-biały film będący hołdem dla francuskiej Nowej Fali, z Guillaume'em Marbeckiem jako Jean-Luc Godardem i Zoey Deutch jako Jean Seberg. 

Z drugiej strony, festiwal eksploruje nowe technologie. Prezentuje filmy wykorzystujące wirtualną rzeczywistość i sztuczną inteligencję, co świadczy o rosnącym wpływie technologii na narrację filmową.

Debiuty reżyserskie: nowe oblicza znanych osób

Scarlett Johansson, Kristen Stewart i Harris Dickinson debiutują jako reżyserzy w sekcji Un Certain Regard. Johansson przedstawia "Eleanor the Great", opowieść o 94-letniej kobiecie rozpoczynającej nowe życie w Nowym Jorku. Stewart adaptuje wspomnienia amerykańskiej pisarki Lidii Yuknavitch w "The Chronology of Water" (Chronologia wody). Z kolei Dickinson prezentuje "Urchin", inspirowany jego pracą z bezdomnymi w Londynie.

Un Certain Regard to jedna z głównych sekcji konkursowych Festiwalu Filmowego w Cannes, która powstała w 1978 roku. Jej celem jest wyróżnianie filmów o oryginalnym stylu, nietypowej narracji, odważnej tematyce lub innowacyjnym podejściu artystycznym. Kluczowe cechy sekcji Un Certain Regard: promuje młodych twórców oraz mniej znane kinematografie spoza głównego nurtu. Prezentuje filmy z całego świata, często z krajów rozwijających się. Przyznaje własne nagrody (osobne od Złotej Palmy), w tym: nagrodę główną Un Certain Regard oraz za reżyserię, nagrodę za najlepszy scenariusz a czasem specjalne wyróżnienia jury.

Wykres interaktywny

Pełny ekran

Wśród nowości znalazł się thriller „13 dni, 13 nocy” Martina Bourboulona z udziałem Roschdy Zem i Lyny Khoudri. Będzie prezentowany poza konkursem. Film opowiada o ewakuacji ambasady francuskiej w Kabulu, która w sierpniu 2021 roku została przejęta przez talibów.

Podczas specjalnego pokazu zostanie również zaprezentowany dokument Eugene'a Jareckiego „The Six Billion Dollar Man”. Film fabularny o Julianie Assange'u miał zostać przestawiony na początku roku na amerykańskim festiwalu Sundance, ale jego reżyser ostatecznie go wycofał.

Jak co roku, na projekcje plenerowe w kinie plażowym będzie można wejść bezpłatnie i bez konieczności posiadania akredytacji. W programie znalazły się dwa nowe filmy: „Bardot”, dokument o słynnej aktorce Brigitte Bardot oraz Ange Tony'ego Gatlifa z piosenkarzem Arthurem H.

Faworyci i oczekiwania

Festiwal zostanie otwarty pokazem filmu „Partir un jour” (Odejść pewnego dnia) francuskiej reżyser Amélie Bonnin. Opowiada on historię Cécile, utalentowanej szefowej kuchni, która przygotowuje się do realizacji marzenia o otwarciu wykwintnej restauracji w Paryżu.

Wśród najbardziej oczekiwanych, zdaniem krytyków, filmów znajdują się:

• "Die, My Love" Lynne Ramsay z Jennifer Lawrence i Robertem Pattinsonem
• "The Phoenician Scheme" (“Fenicki układ”) Wesa Andersona z Michaelem Cerą
• "Eddington" Ari Astera, western z gwiazdorską obsadą
• "Alpha" Julii Ducournau, tajemniczy thriller z Taharem Rahimem.

Nie można również pominąć "Nouvelle Vague" ("Nowej Fali") Linklatera, który może okazać się czarnym koniem festiwalu. Film ukazuje kulisy powstawania innego obrazu, czarno-białego dzieła z „Do utraty tchu” – legendarnego debiutu Jeana-Luca Godarda z 1960 r.

Poza konkursem zaprezentowane zostaną cztery filmy, w tym „Mission: Impossible – The Final Reckoning” (reż. Christopher McQuarrie), ósma odsłona popularnej serii filmów z Tomem Cruise'em w roli agenta Ethana Hunta. Odbędą się także pokazy m.in. „Vie Privée” Rebekki Zlotowski z Jodie Foster w roli głównej, „The Richest Woman in the World” Thierry’ego Klifa oraz „The Coming of the Future” Cedrica Klapischa.

Historia festiwalu: od dyplomatycznego manifestu do kina otwartego na świat

Festiwal w Cannes powstał jako reakcja polityczna. Jego geneza sięga 1939 roku, kiedy francuski rząd i środowisko filmowe postanowiły zorganizować alternatywę dla wówczas upolitycznionego festiwalu w Wenecji. Główne nagrody w Wenecji dostawały filmy promujące faszyzm, jak np. "Olimpiada" Leni Riefenstahl.

Niestety konkurs przerwał wybuch II wojny światowej. Pierwsza pełna edycja festiwalu odbyła się po wojnie w 1946 r. W 1955 r. po raz pierwszy przyznano Złotą Palmę (Palme d’Or) jako główną nagrodę. Natomiast w 1968 r. przerwano festiwal w geście solidarności z protestującymi studentami w Paryżu. Wtedy to m.in. Jean-Luc Godard i François Truffaut wdarli się na scenę, aby okazać wsparcie dla studentów. Natomiast od lat 80. festiwal stawał się coraz bardziej międzynarodowy i otwarty, m.in. na kino z Azji, Afryki i Ameryki Południowej.

Kontrowersje i trudne momenty festiwalu

Festiwal miał też trudniejsze momenty, głośne manifestacje i skandale. W 2011 r. podczas konferencji prasowej promującej „Melancholię” duński reżyser Lars von Trier zażartował, że „rozumie Hitlera”. Wywołało to międzynarodowy skandal. Został uznany persona non grata – co było bezprecedensowe w historii festiwalu.

Co roku na czerwonym dywanie pojawiają się aktywistki protestujące przeciw wojnie, przemocy wobec kobiet lub zmianom klimatu. Często są topless, z hasłami wypisanymi na ciele. W 2022 r. pewna kobieta wdarła się na czerwony dywan z napisem „Stop Raping Us” (tł. przestańcie nas gwałcić) w barwach ukraińskiej flagi.

Duże kontrowersje wywołał film z 2013 r. „Życie Adeli”. Choć zdobył Złotą Palmę, to aktorki Léa Seydoux i Adèle Exarchopoulos później ujawniły, że praca na planie była "koszmarem". Reżyser Abdellatif Kechiche miał zmuszać je do wielogodzinnych, wielokrotnych ujęć scen erotycznych – co wywołało debatę o granicach reżyserii. Film zawiera wiele kontrowersyjnych scen miłości lesbijskiej.

Festiwal w Cannes ogłosił w 2017 r., że do konkursu dopuszcza tylko filmy mające premierę kinową we Francji. To wykluczyło Netflixa z głównego konkursu i doprowadziło do otwartego konfliktu z gigantem streamingu. Festiwal w Cannes został oskarżony o "anachronizm".

Dyrektor festiwalu Thierry Frémaux w 2015 r. wprowadził zakaz selfie na czerwonym dywanie  „dla dobra elegancji i rytmu pokazów”. Zakaz był szeroko komentowany i krytykowany jako przesadna i snobistyczna reakcja.

Jeszcze do 2015 r. kobiety w butach na płaskim obcasie nie były wpuszczane na premiery. Wywołało to falę krytyki – także ze strony aktorek jak Emily Blunt – i ostatecznie festiwal zliberalizował swój dress code.

W tym roku festiwal „z powagą i determinacją” przyjął do wiadomości zalecenia komisji śledczej Zgromadzenia Narodowego Francji, która badała przemoc w sektorze kultury, jak oświadczyli prezes festiwalu Iris Knobloch i dyrektor Thierry Fremaux. Knobloch Sandrine Rousseau, deputowana Partii Zielonych, zaapelowała, aby festiwal stał się „miejscem zmiany postaw” wobec przemocy seksualnej i seksistowskiej w kinie.

Główne wnioski

1. Festiwal w Cannes jest najważniejszym francuskim festiwalem filmowym. Oprócz filmów pokazuje również bolączki społeczne i polityczny kontekst. Nieustannie redefiniuje swoje miejsce w świecie zmieniającej się dystrybucji, rosnącej roli streamingu i napięć geopolitycznych. Festiwal obejmuje różne sekcje: główny konkurs, Un Certain Regard (fr. Pewne spojrzenie), Quinzaine des Réalisateurs (Piętnastka reżyserów czy inaczej Dwa tygodnie reżyserów), Semaine de la Critique (Tydzień krytyków) oraz Cannes Classics (Klasyki Cannes).
2. Wśród najbardziej oczekiwanych, zdaniem krytyków, filmów znajdują się: "Nouvelle Vague" (Nowej Fali) Linklatera, który może okazać się czarnym koniem festiwalu. Film ukazuje kulisy powstawania innego obrazu, czarno-białego dzieła z „Do utraty tchu” Jeana-Luca Godarda z 1960 r. Poza tym wiele mówi się o: "Die, My Love" Lynne Ramsay z Jennifer Lawrence i Robertem Pattinsonem, "The Phoenician Scheme" (“Fenickim układzie”) Wesa Andersona z Michaelem Cerą, "Eddingtonie" Ari Astera oraz filmie "Alpha" Julii Ducournau, tajemniczym thrillerze z Taharem Rahime. 
3. Festiwal w Cannes powstał jako reakcja polityczna – jego geneza sięga 1939 r, kiedy francuski rząd i środowisko filmowe postanowiły zorganizować alternatywę dla wówczas upolitycznionego festiwalu w Wenecji, gdzie główne nagrody trafiały do filmów promujących faszyzm, jak np. "Olimpiada" Leni Riefenstahl. Obecnie Festiwal w Cannes sam stał się miejscem politycznych manifestacji, m.in. przeciwko wojnie  w Ukrainie, Strefie Gazy czy wobec pewnych zjawisk społecznych.