Firmy rodzinne na GPW. Stabilniejsze, niż rynek

Potwierdza się teza, że w polskich firmach rodzinnych wciąż dominują nestorzy, czyli założyciele. Jak wynika z analizy GPW na dzień 31 lipca 2023 roku, „wyraźnie widać, jeżeli chodzi o podział własności, że w dalszym ciągu dominują tutaj nestorzy, a zatem rodzice, założyciele spółki z takim też tutaj silnym udziałem mężczyzn”.

W skład segmentu spółek rodzinnych wchodzą 172 firmy z głównego rynku Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. To ponad 40% wszystkich notowanych podmiotów. W przypadku ponad 60% spółek rodzinnych z warszawskiej giełdy pakiet przekraczający 50% akcji posiada jedna rodzina lub porozumienie akcjonariuszy. W zdecydowanej większości analizowanych spółek to nestorzy dysponują znaczną częścią udziałów, co świadczy o ich silnej pozycji i wpływie na kluczowe decyzje biznesowe.

Sukcesorzy, czyli dzieci założycieli, choć angażują się w zarządzanie, to ich rola nie zawsze jest jasno określona. Często nie idzie w parze z faktycznym podziałem własności. Nestorzy często deklarują, że nie chcą się całkowicie wyłączyć z działalności firmy i chcą pozostać aktywni zawodowo do końca życia.

Jednocześnie obserwuje się wzrost liczby firm, w których stery przejmują osoby z zewnątrz. To może świadczyć o rosnącym trendzie sukcesji menedżerskiej.

Fundacje rodzinne jako narzędzie sukcesji

Fundacje rodzinne wciąż nie są popularnym rozwiązaniem wśród polskich firm rodzinnych.

– Jedynie 5 proc. firm rodzinnych notowanych na giełdzie papierów wartościowych posiada w swoim akcjonariacie ujawnione fundacje rodzinne – powiedziała Małgorzata Kaczmarczyk-Białecka, Partner, Corporate Finance, Grant Thornton.

To wynik podobny jak przed rokiem. Brak dynamiki w tym obszarze może wynikać z faktu, że wielu przedsiębiorców, antycypując ewentualne zmiany przepisów w zakresie fundacji rodzinnej, wykorzystuje to narzędzie jako efektywny wehikuł inwestycyjny, nie lokując w nim jednocześnie całego swojego majątku.

Przyczyn takiego stanu rzeczy może być kilka. Jedną z nich jest niepewność związana z planowanymi zmianami legislacyjnymi dotyczącymi opodatkowania fundacji rodzinnych.

– W stosunku do fundacji rodzinnych jest nadal pewna niepewność, czy jeszcze nie ma takiego silnego zaufania co do tej instytucji, w szczególności w kontekście zapowiadanych latem tego roku zmian legislacyjnych w obszarze podatkowym, które miałyby dotknąć fundacji rodzinnych – dodała Małgorzata Kaczmarczyk-Białecka.

Eksperci podkreślają, że giełda i fundacje rodzinne mogą się uzupełniać w procesie sukcesji. Giełda zapewnia płynność i wycenę, a fundacja rodzinna pozwala na gromadzenie aktywów i zarządzanie nimi w długiej perspektywie.

Korzyści z bycia firmą rodzinną

W 87 proc. analizowanych spółek rodzinnych przynajmniej jeden członek rodziny pełni funkcje zarządcze lub nadzorcze. Można jednak zaobserwować, że firmy coraz częściej korzystają z doświadczenia i wiedzy menedżerów spoza rodziny. Takich spółek jest już 13 proc., gdy jeszcze dwa lata temu odsetek ten wynosił 6 proc. Przekazanie kierownictwa firmą może oznaczać bardziej profesjonalne podejście do zarządzania i lepsze dostosowanie się do dynamicznych wymagań rynkowych. Analiza wykazała również, że zarówno nestorzy, jak i sukcesorzy odgrywają kluczową rolę w kierowaniu i nadzorowaniu firmami rodzinnymi na GPW. Choć to tych pierwszych spotkamy częściej w zarządach i radach nadzorczych.

W większości analizowanych spółek rodzinnych na GPW w zarządach i radach nadzorczych obecni są przedstawiciele rodziny. To pokazuje ich silne zaangażowanie w codzienne zarządzanie spółką. Widać jednak wyraźne różnice w reprezentacji kobiet i mężczyzn. Kobiety stanowią zdecydowaną mniejszość zarówno w zarządach, jak i radach nadzorczych – jest to element niezmienny względem wcześniejszych raportów. Utrzymująca się dominacja mężczyzn – zarówno nestorów, jak i sukcesorów – pokazuje, przed jakimi wyzwaniami stoją biznesy rodzinne w kontekście równouprawnienia. Jak uważają eksperci, także w kontekście zapowiadanych zmian w przepisach. Już wkrótce mogą one zobowiązać część spółek giełdowych do co najmniej 33-proc. udziału kobiet w zarządach i radach nadzorczych.

Firma rodzinna. To brzmi dumnie

Firmy rodzinne zdają sobie sprawę z atutów płynących z ich rodzinnego charakteru. Aż 92% firm biorących udział w badaniu ankietowym zadeklarowało, że wykorzystuje fakt bycia firmą rodzinną w swoich materiałach.

Co czwarta firma dostrzega korzyści z „rodzinności” we współpracy z klientami, a 21% – we współpracy z dostawcami i instytucjami finansowymi.

Wśród najważniejszych atutów firm rodzinnych respondenci wymieniali:

• większe zaufanie i wiarygodność
• stabilność kadry zarządzającej
• elastyczność w negocjacjach
• szybkość podejmowania decyzji

Giełda jako platforma rozwoju firm rodzinnych

Notowanie na GPW jest postrzegane przez firmy rodzinne jako szansa na rozwój. 84% ankietowanych firm zadeklarowało, że bycie spółką giełdową poprawia ich wizerunek w oczach klientów i dostawców.

Giełda daje firmom rodzinnym szereg korzyści, takich jak: wzrost wiarygodności i transparentności, wzrost prestiżu, łatwiejszy dostęp do finansowania, możliwość pozyskania dobrych pracowników poprzez oferowanie pakietów menadżerskich.

Przeciętna polska spółka rodzinna osiąga ponad miliardowe przychody. Generuje ponad 100 milionów złotych wyniku EBITDA. Jej wartość rynkowa przekroczyła w 2023 r. miliard złotych. Spółka rodzinna jest mniejsza niż przeciętna spółka na GPW. Głównie za sprawą gigantów branżowych z segmentu przemysłu i produkcji, a także energetyki, których znajdziemy w tej drugiej grupie. Warto jednak zauważyć, że spółka rodzinna wypracowała w ubiegłym roku wyższy poziom marży zysku netto.

Warto dodać, iż mediana mnożnika EV/EBTDA, czyli wskaźnika najczęściej wykorzystywanego w transakcjach M&A, w roku 2023 kształtowała się w przedziale 6,10 – 6,24. Oznacza to wzrost w porównaniu do 2022 r. Sytuacja taka może być spowodowana ustabilizowaniem się rynku po okresie niepewności spowodowanym pandemią oraz trwającą wojną w Ukrainie.

Wyzwania dla firm rodzinnych

Firmy rodzinne, oprócz licznych atutów, stoją również przed wieloma wyzwaniami. Wśród najważniejszych z nich eksperci wymieniają: sukcesję – przekazanie władzy i własności młodszemu pokoleniu, zaangażowanie sukcesorów – motywowanie młodego pokolenia do aktywnego udziału w zarządzaniu firmą oraz wydłużanie się procesu decyzyjnego wraz ze wzrostem firmy

Mimo wyzwań, firmy te stanowią ważny element polskiego rynku kapitałowego. Giełda Papierów Wartościowych podejmuje działania mające na celu zachęcenie firm rodzinnych do debiutu i rozwoju na parkiecie.

Warto również wspomnieć o indeksie GT20 Rodzinne, który grupuje 20 największych spółek rodzinnych notowanych na GPW. Analiza indeksu pokazuje, że spółki rodzinne są mniej narażone na zmienność kursów niż spółki z indeksu WIG20.

W długiej perspektywie (w tym przypadku analizowano okres 5 lat) spółki rodzinne zyskują, gdy WIG20 traci.