Geopolityczne aspekty triumfu PSG. Jak Katar zjednuje sobie partnerów na Zachodzie?

Czy francuskie media zwróciły uwagę na to, że Emmanuel Macron podczas wizyty drużyny PSG w Pałacu Elizejskim złożył gratulacje nie tylko właścicielowi klubu, ale też emirowi Kataru?

Francuskie media wyraźnie odnotowały, że Emmanuel Macron, przyjmując drużynę PSG w Pałacu Elizejskim, skierował podziękowania nie tylko do zawodników i sztabu trenerskiego, ale także do właściciela klubu oraz bezpośrednio do emira Kataru. Gest ten nie był przypadkowy. Jego celem było potwierdzenie, że francusko-katarskie relacje wykraczają poza kontekst sportowy i mają charakter strategiczny.

Możemy to postrzegać jako element dyplomacji, w której istotną rolę odegrał sport?

Sport stał się skutecznym narzędziem dyplomatycznym. Katar, dzięki PSG, zyskał wyjątkową pozycję w świadomości społecznej Francuzów. Macron nie po raz pierwszy wykorzystuje tę płaszczyznę do komunikacji z Dohą. Paryż traktuje futbol jako narzędzie miękkiej siły (ang. soft power), które wzmacnia relacje gospodarcze i polityczne z partnerem z Zatoki.

Kiedy zaczął się ten alians Francji z Katarem? Wiemy, że jeśli chodzi o wykorzystanie inwestycji w futbol do zacieśnienia współpracy między oboma państwami, miało to miejsce ponad dekadę temu, a ważną rolę w tym procesie odegrał Nicolas Sarkozy. Ale może te stosunki dobrze układały się już wcześniej i to był kolejny element, który warto uwypuklić?

Relacje między Francją a Katarem istniały na długo przed inwestycjami w PSG. Już w latach 90. Katar zaczął inwestować we francuskie nieruchomości, turystykę i infrastrukturę. Państwa te łączyła także współpraca energetyczna oraz wspólne interesy w Afryce Północnej i Sahelu. Sport stał się jednak katalizatorem, który wyniósł te relacje na poziom masowej percepcji.

Momentem przełomowym było spotkanie w Pałacu Elizejskim w 2010 r., z udziałem Nicolasa Sarkozy’ego, Michela Platiniego i księcia Tamima (późniejszego emira). Niedługo później PSG trafił w ręce Qatar Sports Investments, a Katar uzyskał prawa do organizacji finałów MŚ 2022 r. Był to nie tylko dowód wpływu politycznego, ale też efekt celowej gry strategicznej, w której Francja odegrała rolę aktywnego mediatora. Trzeba dobitnie stwierdzić, że był to ogromny zysk dla Francji.

Czy prezydent Macron stara się pogłębiać relacje francusko-katarskie? Jeśli tak, w jakich obszarach widać największy rozwój?

Macron nie tylko kontynuuje relacje na linii Paryż–Doha, ale je instytucjonalizuje. W lutym 2024 r. ogłoszono nową umowę inwestycyjną, w ramach której Katar zadeklarował przeznaczenie 10 mld euro na rozwój francuskiej gospodarki w sektorach takich jak zielona energia, nowe technologie i zdrowie publiczne. To współpraca celowa, osadzona w długoterminowej wizji strategicznej.

Najbardziej rozbudowanym obszarem pozostaje jednak sektor obronny. Katar od lat jest jednym z najważniejszych odbiorców francuskiego uzbrojenia. Zamówienia obejmują m.in. 36 myśliwców Rafale, śmigłowce NH90, systemy rakietowe MBDA, czołgi Leclerc oraz setki pojazdów opancerzonych Nexter. Wartość kontraktów przekracza 11 mld euro. Dla Francji to kluczowy partner handlowy i polityczny w Zatoce, dla Kataru – gwarancja wysokiej klasy technologii wojskowej oraz silnego zaplecza dyplomatycznego w UE. Francja nadal inwestuje w Katarze, oba kraje wspólnie realizują ćwiczenia wojskowe, a na poziomie politycznym mamy nieustanne poparcie.

O ile właściciel PSG ma dobre relacje z prezydentem Francji, to chyba wciąż nie został zażegnany konflikt klubu z władzami Paryża (kwestia stadionu)? Nie zanosi się na porozumienie?

Relacje właściciela PSG z prezydentem są stabilne i oparte na wzajemnych korzyściach. Jednak lokalny spór o Parc des Princes pozostaje nierozwiązany. PSG chce wykupić stadion, aby go rozbudować i zwiększyć jego potencjał komercyjny. Burmistrz Paryża, Anne Hidalgo, stanowczo odmawia sprzedaży, twierdząc, że stadion jest dobrem wspólnym miasta.

Klub otwarcie rozważa budowę nowego obiektu poza centrum Paryża. Dla inwestora z Kataru byłoby to kosztowne, ale symbolicznie wyraziste – pokazujące, że nie godzi się na blokadę ze strony władz lokalnych. Spór ma wymiar prestiżowy, ale też ideologiczny, wskazując na napięcie między interesem narodowym a lokalną autonomią w kontekście kapitału zagranicznego; przez wielu postrzegany jako szkodliwy. Oceniam, że Paryż się finalnie ugnie. Hidalgo będzie koncentrować się na wyborach i wzmocnieniu partii, a miasto będzie szukać inwestorów. Sądzę, że miną dwa lata i sprawa się domknie.

Jak francuska opinia publiczna postrzega dziś Katar?

W społeczeństwie francuskim Katar budzi ambiwalencję. Z jednej strony doceniane są inwestycje, rozwój PSG i współpraca ekonomiczna. Z drugiej – rośnie świadomość problemów związanych z łamaniem praw człowieka, brakiem wolności słowa i traktowaniem migrantów, szczególnie w kontekście mundialu 2022 r. Opinie są wyraźnie spolaryzowane, ale z przewagą ocen pozytywnych. Francja współpracuje z całym światem, a Doha to inwestycje i fundusze, których Paryż aktywnie poszukuje.

Czy to prawda, że rządzący kierują się pragmatyzmem, bagatelizując np. łamanie praw człowieka, czyli praktyki, które na Zachodzie nie są tolerowane?

Elity polityczne są bardziej pragmatyczne niż społeczeństwo. Oficjalnie deklarują przywiązanie do wartości demokratycznych, ale w praktyce kierują się interesem państwowym. Katar jest dla Francji zbyt ważnym partnerem – gospodarczym, energetycznym i militarnym – by pozwolić sobie na otwarty konflikt. Paryż wybiera dyplomację, koncentrując się na współpracy, a nie krytyce.

Podsumujmy: „dyplomacja sportowa” była kluczowa, by wywindować dwustronne relacje na obecny, bardzo wysoki poziom. Prawa człowieka są ważne – ale interesy są ważniejsze. Ponadto nie można pomóc wszystkim ludziom na świecie – i z takiej ideologii wychodzi się w biznesie.

Czy katarskie marki promują się intensywnie podczas najważniejszych meczów w Europie?

Qatar Airways jest partnerem UEFA. Przykładowo, 4 czerwca można się było o tym przekonać, oglądając mecz Niemców z Portugalczykami w półfinale Ligi Narodów. Katar rzeczywiście jest bardzo widoczny na największych stadionach. Gdy byłem na finale Ligi Mistrzów na Allianz Arenie, doświadczyłem swoistego festiwalu Kataru. Już powszechnie wiadomo, że PSG jest klubem w rękach Katarczyków, ale piłkarze Interu Mediolan także mieli na koszulkach logo Qatar Airways. Kolejna kwestia to banery reklamowe – elementy marketingowe związane z Katarem były wszechobecne podczas rywalizacji paryżan z mediolańczykami.

Żeby zrozumieć, jak Katar kształtuje swoją reputację, należy zagłębić się w historię Bliskiego Wschodu?

Owszem. Po pierwszej wojnie w Zatoce Perskiej, która wybuchła po najeździe Iraku na Kuwejt w 1990 r., Katar nagle zdał sobie sprawę ze swojej kruchości i podatności na zagrożenia. Wówczas to małe państwo – wielkości województwa świętokrzyskiego – było praktycznie nieznane na arenie międzynarodowej. I właśnie ta wojna, prowadzona w Kuwejcie, zmieniła strategię Katarczyków. Uświadomili sobie, że aby mieć gwarancje bezpieczeństwa od sojuszników, najpierw trzeba zdobyć rozpoznawalność i uznanie. Chcieli zyskać przychylność USA – nazywam to polityką asekuracyjną. To była najważniejsza lekcja wyciągnięta z wojny w Zatoce. Przesłanie było proste: zachodnie demokracje interweniują militarnie tylko wtedy, gdy opinia publiczna popiera tego typu działania. A żeby zdobyć owo poparcie, trzeba stworzyć pozytywny i wiarygodny wizerunek.

Katar potraktował priorytetowo futbol?

Państwa Zatoki Perskiej zaczęły specjalizować się w różnych segmentach gospodarki. Arabia Saudyjska od początku koncentrowała się na przemyśle naftowym, Bahrajn postawił na finanse, Dubaj – na handel i turystykę. Katar uznał, że nie ma przewagi w żadnym z tych sektorów, dlatego postawił na sport – przede wszystkim na piłkę nożną jako narzędzie budowania rozpoznawalności.

Czy Katar faktycznie przywiązuje największą wagę do relacji z Francją?

Katar zawsze utrzymuje relacje z silnymi gospodarkami. W Niemczech posiada udziały w Volkswagenie i innych firmach. Niemniej to Francja jest jego głównym strategicznym partnerem – i to od lat, jeszcze od czasów prezydentury Jacques’a Chiraca. Sport to tylko jeden z elementów szerszej strategii pozycjonowania Kataru. Warto wspomnieć o inwestycjach w media (np. beIN SPORTS – silna marka we Francji), w sektor luksusowy, w kulturę (np. filmy). Katar jest też właścicielem hotelu Royal Monceau Raffles (ta marka działa też w Warszawie). W 2023 r., tuż przed wyborami parlamentarnymi we Francji, głośno było o fabryce bielizny, którą Katar wykupił, mimo że nie miała znaczenia ekonomicznego – chodziło o poprawę wizerunku. Warto pamiętać, że Francja ma prawo weta w ONZ i dysponuje arsenałem nuklearnym.

Jak należy postrzegać PSG w szerszej perspektywie?

Paris Saint-Germain to nie tylko klub sportowy, lecz dyplomatyczna witryna Kataru. Dzięki takim gwiazdom jak Neymar, Leo Messi czy David Beckham, Katar wzmocnił swój globalny wizerunek. Istotą jego działań jest pokazanie światu, że istnieje. Gdyby teraz miało dojść do interwencji militarnej Francji lub USA w Katarze, jestem przekonany, że opinia publiczna nie zareagowałaby negatywnie.

Zanim Nasser Al-Khelaïfi został właścicielem PSG i wpływową osobą w UEFA, musiał uzyskać poparcie władz Kataru?

Nasser był przed laty trenerem syna ówczesnego władcy – uczył go gry w tenisa. Tak zyskał względy rodziny królewskiej, choć sam z niej nie pochodzi. Warto dodać, że jedynie 10 proc. populacji Kataru to autochtoni. Al-Khelaïfi i obecny emir, Tamim bin Hamad Al Thani, poznali się dzięki wspólnej pasji do tenisa – grali razem w reprezentacji narodowej w latach 90. Al-Khelaïfi wspominał, że poznał księcia, gdy ten miał osiem lat – od tego czasu utrzymywali bliski kontakt. Dostał polityczne wsparcie i powierzono mu misję budowania katarskiej soft power przez futbol. Efekt? Wartość PSG wzrosła z 70 mln euro w 2011 r. do 4,2 mld euro obecnie. Wymowne jest też, że w 2023 r. amerykański fundusz Arctos Partners nabył 12,5 proc. udziałów, a wartość tej transakcji sięgnęła 4 mld euro.

Transfery gwiazd były przełomowe dla poprawy reputacji Kataru?

Gdy Neymar dołączył do PSG, Katar był oskarżany o powiązania z organizacjami terrorystycznymi, m.in. z Bractwem Muzułmańskim. Dziś Doha zawiera strategiczne sojusze z USA, a Donald Trump chwali to państwo i korzysta z jego floty powietrznej. Katar chce być mediatorem w regionalnych konfliktach, inwestuje w media i kluczowe sektory gospodarki. Sport odegrał kluczową rolę w procesie normalizacji wizerunku. Po transferze Neymara wpisanie w wyszukiwarkę hasła „Katar” skutkowało już nie tylko reklamami Qatar Airways, lecz także treściami związanymi z piłką nożną, a nie z terroryzmem. Sport stał się narzędziem narracji i budowania tożsamości. Takie było też zadanie Nassera.

Sukces w Champions League oznacza realizację celu, do którego Katarczycy tak długo dążyli?

Tak. Na triumf w Lidze Mistrzów czekali 14 lat. Ale to nie koniec ambicji – Katar rozważa teraz starania o organizację igrzysk olimpijskich i paraolimpijskich.

Wydaje się, że Katar koncentruje się głównie na futbolu, natomiast Arabia Saudyjska ma bardziej zróżnicowaną ofertę sportową?

To prawda. Katar, kraj wielkości województwa świętokrzyskiego (ponad 2 mln mieszkańców), musi postawić na specjalizację. Arabia Saudyjska – z populacją porównywalną do Polski – ma znacznie większe możliwości i dywersyfikuje swoje działania. PKB Kataru można porównać do rocznych przychodów Saudi Aramco, głównej saudyjskiej spółki naftowej. Niemniej branding Qatar Airways widać też w innych dyscyplinach – w krykiecie, golfie, a także w tenisie. Co ciekawe, choć panuje opinia, że Arabia skopiowała model Kataru, to jeszcze za czasów króla Fahda to Saudyjczycy jako pierwsi wdrożyli koncepcję soft power w Zatoce.

W PSG jest kapitał bliskowschodni, de facto państwowy. Dlaczego to może być game changer?

Kluby wspierane przez państwo mają nieporównywalną przewagę konkurencyjną nad klasycznymi klubami piłkarskimi. Za ich plecami stoi państwowa dyplomacja i miękka (lub twarda) siła, co otwiera wiele drzwi i stwarza niemal nieograniczone możliwości. Tworzy to błędne koło sukcesu: miękka siła państwa → większy dostęp i wpływy → sukces sportowy i komercyjny → rosnąca reputacja → jeszcze większa miękka siła – i tak w nieskończoność.

Co łączy Katar z Urugwajem?

Urugwaj w 1930 r. zorganizował pierwszy w historii mundial. Decydentom zależało, by świat ich dostrzegł i powstrzymał ewentualną agresję Argentyny. Podobnie Katar – zrobił bardzo wiele, by zwrócić na siebie uwagę globalnych sił geopolitycznych.