Majątek a PKB. Jak bogata na tle krajów zachodnich jest Polska i Polacy?

Czym jest majątek w makroekonomii?

Czym jest majątek w ekonomii? Zacznijmy od podstaw. Najczęściej używana miara w makroekonomii, czyli PKB jest przepływem (flow). Mówi o sumie wartości wszystkich finalnych dóbr i usług wytworzonych w danym kraju w określonym czasie (zazwyczaj roku, kwartale). Majątek to zaś zasób (stock) aktywów zgromadzony przez lata.

Przyrost majątku wynika z dwóch czynników. Po pierwsze, z akumulacji kapitału (możliwej dzięki inwestowaniu oszczędności). Po drugie, istotne są efekty cenowe odzwierciedlające zmiany cen aktywów nawet przy braku oszczędności.

Kapitał może przybierać wiele form: nieruchomości, sprzęt i maszyny, a nawet kapitał niematerialny (np. oprogramowanie). To tzw. aktywa niefinansowe. Efekty cenowe odzwierciedlają dynamikę postrzegania różnych rodzajów aktywów na rynku. Wartość domu może wzrosnąć lub spaść bez żadnych ulepszeń wprowadzonych przez jego właścicieli, po prostu dlatego, że w okolicy występuje niedobór mieszkań.

Głównym składnikiem majątku oprócz wymienionych już aktywów niefinansowych są aktywa finansowe. To depozyty bankowe, akcje czy obligacje. W ich przypadku znaczenie mają również zobowiązania finansowe, czyli zadłużenie. Aktywa finansowe i niefinansowe pomniejszone o wysokość zobowiązań to tzw. majątek netto.

Narodowy majątek netto jest sumą majątku prywatnego i publicznego netto. O ile ta pierwsza kategoria wydaje się oczywista, to warto przypomnieć, że państwo również ma majątek w postaci np. szpitali, dróg, obligacji czy udziałów w spółkach publicznych.

Kluczowy wskaźnik

Kluczowym parametrem obserwowanym przez ekonomistów jest stosunek majątku netto do dochodu narodowego (PKB skorygowanego o dochody netto z tytułu własności i pracy za granicą). Jeżeli się on nie zmienia, to oznacza, że majątek i dochód narodowy (zazwyczaj) wzrastają w tym samym tempie. A zatem relatywne znaczenie majątku względem dochodu pozostaje stałe. Gdy relacja ta wzrasta, jest to sygnał, że całkowita wartość aktywów rośnie szybciej niż dochody. Dzieje się tak ze względu na wzrost akumulacji aktywów lub zmianę ich wyceny na wyższą.

Wykres interaktywny

Pełny ekran

Powyżej zaprezentowałem stosunek narodowego majątku netto do dochodu narodowego dla wybranych krajów świata. Jak widać, różnice są bardzo duże i wahają się od niemal 10-krotności (Korea Południowa) do 3,3-krotności (Słowacja). Od czego one zależą?

Oszczędności i wzrost gospodarczy

Zwróćmy uwagę, że relacja majątku netto do dochodu jest wyższa w Europie Zachodniej, Północnej i Południowej niż w Europie Środkowo-Wschodniej.

Zgodnie z klasyczną formułą Harroda-Domara-Solowa w długim okresie stosunek majątku do dochodu jest tym większy, im wyższa jest stopa oszczędności oraz im mniejszy wzrost dochodu. Relatywnie niższy wzrost gospodarczy w Europie Zachodniej względem Europy Środkowo-Wschodniej jest zatem jedną z głównych przyczyn wyższej relacji majątku netto do dochodu narodowego w grupie tych pierwszych krajów.

Czy majątek netto może być zbyt duży?

Czasem nagły i duży wzrost relacji majątku netto do dochodu może być sygnałem późniejszych problemów makroekonomicznych. Dzieje się tak w przypadku gwałtownego wzrostu wyceny aktywów, szczególnie na rynku nieruchomości lub akcji.

Obrazuje to poniższy wykres. W połowie lat 80. pod naciskiem USA podpisano tzw. porozumienie z Plaza, mające na celu obniżenie wartości dolara względem jena. Jednocześnie zliberalizowano japoński rynek finansowy. Konsekwencją była gwałtowna aprecjacja jena. Od tego momentu w Japonii zaczęła narastać bańka spekulacyjna – zarówno na rynku nieruchomości, jak i na giełdzie. Od 1985 r. majątek prywatny netto wzrósł z poziomu 4,5-krotności dochodu narodowego do 6,8-krotności w 1990 r. A zatem o połowę w ciągu zaledwie pięciu lat. Na początku lat 90. bańka w Japonii pękła, co doprowadziło do stagnacji gospodarczej związanej z trudnym procesem oddłużania gospodarki, co opisałem tu.

Wykres interaktywny

Pełny ekran

Podobne zjawisko zaobserwować można w przypadku Hiszpanii. Od 1999 r. majątek prywatny netto wzrósł z poziomu 4,8-krotności dochodu narodowego do 7,4-krotności w 2008 r. A zatem również o połowę w ciągu niespełna dekady.

Odpowiadała za to bańka na rynku nieruchomości. Główną przyczyną były historycznie niskie stopy procentowe związane z wprowadzeniem euro od 1999 r. (a zatem ustalane przez Europejski Bank Centralny). Oczywiście, w procesie jej tworzenia pomógł napływ oszczędności do Hiszpanii z dużych krajów strefy euro (Niemcy, Francja), jak i zbyt łagodne regulacje wewnętrzne związane z otrzymywaniem kredytu. Pęknięcie bańki doprowadziło do długotrwałego kryzysu gospodarczego w Hiszpanii.

Chiny i Korea dziś

Również wśród obecnie obserwowanych poziomów część wynika ze zbyt wysokiego wzrostu cen nieruchomości. Inwestycje na tym rynku w Chinach w latach 2015-2021 wyniosły niemal 10 proc. PKB. Według wyliczeń Kennetha Rogoffa byłego głównego ekonomisty Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW), udział sektora budowlanego w gospodarce (biorąc pod uwagę również popyt pośredni) osiągnął w 2021 r. 25 proc., co jest porównywalne tylko z Irlandią i Hiszpanią przed pęknięciem ich sektora nieruchomości w okolicach 2008 r.

Stąd po spadku cen mieszkań w trakcie pandemii COVID-19 zdławiona została konsumpcja. Proces wychodzenia gospodarki z kryzysu jest długotrwały, a wspomniany już Rogoff wskazuje, że spowolni to wzrost PKB Chin o co najmniej 2 pkt proc. w najbliższych latach. Wielu ekspertów sygnalizuje również, że wzrosty cen nieruchomości obserwowane w ostatnich latach w Korei Południowej są nie do utrzymania

Inne czynniki

Obok kluczowych czynników, czyli stopy oszczędności oraz wzrostu gospodarczego również inne czynniki mają znaczenie w wyjaśnianiu różnic między krajami w wielkości majątku netto względem dochodu narodowego. Przede wszystkim demografia: starsze społeczeństwa mają wyższy poziom tej relacji. To – obok wyższego wzrostu realnego PKB – tłumaczy np. niższą wartość tego wskaźnika w USA względem krajów Europy Zachodniej .

Ponadto, znaczenie mają też polityki: opodatkowanie majątku, spadków i darowizn czy zagospodarowania terenów. Nie powinnyśmy zapominać też o tym, że na narodowy majątek netto składają się również aktywa i zobowiązania sektora publicznego, co ma spore znaczenie w przypadku części krajów. Norweski Państwowy Fundusz Emerytalny Globalny założony w 1990 r. inwestuje zyski ze sprzedaży ropy naftowej. W połączeniu z niskim długiem publicznym przekłada się to na publiczny majątek netto w Norwegii w wysokości ponad 4-krotności dochodu narodowego.

Czołówka regionu

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że Polska jest raczej w czołówce pod względem majątku narodowego netto w porównaniu do innych krajów regionu. Jego relacja względem dochodu narodowego wynosi u nas 4,7, natomiast średnia dla krajów regionu ukazanych na wykresie wynosi 4,5. Wyprzedzamy zdecydowaną większość krajów, a wyższą relację mają od nas tylko Czechy (6,4) i Słowenia (5,6).

Wykres interaktywny

Pełny ekran

Poziom indywidualny, ale uwaga na średnią

Poniżej prezentuję dane dotyczące przeciętnego prywatnego majątku netto w tys. euro przypadającego na dorosłego mieszkańca w 2023 r. w wybranych krajach. Zanim przejdziemy do konkluzji, warto uczynić kilka zastrzeżeń.

Po pierwsze, jest to całkowity majątek podzielony przez liczbę dorosłych mieszkańców danego kraju. Nie oznacza to jednak, że przeciętny obywatel danego kraju będzie posiadał taki majątek. Majątek jest bowiem dość silnie skoncentrowany. Dana, ograniczona liczba osób o najwyższym majątku, posiada większy udział w całkowitym majątku niż np. ograniczona liczba osób o najwyższym dochodzie w całkowitym dochodzie. Innymi słowy, istotne jest rozłożenie majątku w ramach danego społeczeństwa. Przez użycie przeciętnej miary uśredniamy całkowitą wartość majątku między wszystkimi dorosłymi mieszkańcami (najbogatszymi i najbiedniejszymi również).

Po drugie, wyrażam ten wskaźnik w euro, używając rynkowego kursu wymiany dla poszczególnych krajów. Jeśli używalibyśmy np. przychodów ze sprzedaży majątku w celu konsumpcji w danym kraju, to lepszy byłby parytet siły nabywczej, który uwzględnia różnice w poziomach cen między krajami. Wówczas np. dystans między przeciętnym prywatnym majątkiem netto w krajach rozwijających się względem krajów zaawansowanych technologicznie byłby mniejszy. Także między Polską a krajami zachodnimi.

100 tys. euro majątku netto na dorosłego mieszkańca Polski

Przeciętny prywatny majątek netto na osobę dorosłą wyniósł w Polsce niemal 100 tys. euro w 2023 r. Był zatem wyższy niż na Węgrzech i Słowacji o ok. 15 proc. a w przypadku Rumunii o 30 proc. Z kolei Czesi mają wyższy ten wskaźnik niż w Polsce również o ok. 30 proc.

Wykres interaktywny

Pełny ekran

Ze względu na niższą "krotność" majątku netto do dochodu narodowego w Polsce oraz wyrażenie go w euro wyraźnie ustępujemy zachodnim krajom, które gonimy lub dogoniliśmy pod względem PKB w parytecie siły nabywczej (np. Hiszpanii czy Portugalii). Wskaźnik ten jest tam niemal dwa razy wyższy niż w Polsce (ok. 190-200 tys. euro). Jeszcze większe różnice występują względem USA (500 tys. euro) czy Niemiec (330 tys. euro).

Podsumowując, na niższy poziom majątku w Polsce składają się trzy czynniki. Po pierwsze, niższy poziom rozwoju gospodarczego wyrażony w PKB na osobę. Ponadto, ze względu na to, że nasze tempo wzrostu gospodarczego jest wyższe, to niższa jest relacja majątku do dochodu. Po trzecie, różnica byłaby mniejsza, gdybyśmy wyrazili majątek w parytecie siły nabywczej. Ze względu na zmiany demograficzne można oczekiwać, że w najbliższych dekadach relacja majątku netto do dochodu w Polsce wzrośnie.

Główne wnioski

1. Najczęściej używana miara w makroekonomii, czyli PKB jest przepływem (flow). Mówi o sumie wartości wszystkich finalnych dóbr i usług wytworzonych w danym kraju w określonym czasie (zazwyczaj roku, kwartale). Majątek to zaś zasób (stock) aktywów zgromadzony przez lata. Składa się on z aktywów niefinansowych (np. nieruchomości, maszyny) oraz finansowych (depozyty, akcje, obligacje).
2. Kluczowym parametrem obserwowanym przez ekonomistów jest stosunek majątku netto do dochodu narodowego. Jeżeli się on nie zmienia, to oznacza, że majątek i dochód narodowy (zazwyczaj) wzrastają w tym samym tempie. A zatem relatywne znaczenie majątku względem dochodu pozostaje stałe. Gdy relacja ta wzrasta, jest to sygnał, że całkowita wartość aktywów rośnie szybciej niż dochody. Dzieje się tak ze względu na wzrost akumulacji aktywów lub zmianę ich wyceny na wyższą. W Polsce wskaźnik ten jest niższy niż w krajach zachodnich ze względu na niższą stopę oszczędności oraz wyższy wzrost gospodarczy.
3. Przeciętny prywatny majątek netto na osobę dorosłą wyniósł w Polsce niemal 100 tys. euro w 2023 r. Był zatem wyższy niż na Węgrzech i Słowacji o ok. 15 proc. a w przypadku Rumunii o 30 proc. Ustępujemy za to Czechom o 30 proc. oraz Hiszpanii i Portugalii o 50 proc. Różnica względem najbardziej rozwiniętych gospodarek (USA, Niemcy) jest jeszcze wyższa.