Narodowe Centrum Badań i Rozwoju wdroży plan naprawczy. Chce „odzyskać dobre imię”

Zgodnie ze swoim oficjalnym przekazem NCBR kieruje się wartościami takimi jak współpraca, zorientowanie na klienta, zaufanie, profesjonalizm i rozwój. Jednak kontrole i audyty przeprowadzone w ciągu ostatnich dwóch lat wykazały, że praktyka odbiegała od deklaracji. Ujawniono szereg nieprawidłowości oraz problemów w funkcjonowaniu jednostki.

– Pojawiające się w mediach publikacje opisywały wykryte nieprawidłowości i próby wyłudzenia środków. Moją rolą jako szefa instytucji było zaadresowanie wszystkich istniejących problemów oraz wypracowanie trwałych rozwiązań – przyznał prof. dr hab. inż. Jerzy Małachowski, dyrektor NCBR, cytowany w komunikacie instytucji.

Dyrekcja NCBR zadeklarowała podjęcie zdecydowanych działań prowadzących do odbudowy wizerunku instytucji i zaufania społecznego. Wśród nich kluczowe miejsce zajmuje przygotowanie i wdrożenie planu naprawczego oraz opracowanie nowej strategii instytucji.

Plan naprawczy NCBR

NCBR wdroży działania zgodne z zaleceniami organów kontrolnych oraz Komisji Europejskiej. Instytucja, pozostająca pod nadzorem Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, współpracuje również z Ministerstwem Funduszy i Polityki Regionalnej przy tworzeniu i realizacji programów dotacyjnych finansowanych ze środków unijnych.

Plan naprawczy ma wyeliminować problemy i nieprawidłowości wykazane w kontrolach, a jednocześnie wprowadzić mechanizmy zapobiegające ich powtórzeniu w przyszłości. „Działania służą eliminacji pola do nadużyć, zapewnieniu prawidłowego funkcjonowania Centrum oraz najwyższych standardów obsługi jego Wnioskodawców i Beneficjentów, tak aby nikt nie miał wątpliwości, że ocena nowatorskich projektów czy wydatkowanie środków odbywa się w sposób uczciwy, rzetelny, bezstronny i transparentny” – zadeklarowało NCBR.

– Dokument ma charakter wieloletni i kaskadowy, zakłada realizację działań krótko- i długoterminowych, których celem jest przywrócenie zaufania do instytucji. Przewiduje m.in. uszczelnienie i usprawnienie procedur, transformację cyfrową, a także niezbędne zmiany w zarządzaniu, kontroli i strukturze organizacyjnej – wyjaśnia Bożena Lublińska-Kasprzak, zastępczyni dyrektora NCBR.

Przeczytaj: NCBR wylało dziecko z kąpielą. Grupa spółek o krok przed upadłością

Obniżona wiarygodność i spadek zaufania do NCBR

Reforma NCBR wydaje się być koniecznością.

– NCBR w niektórych aspektach działało sprawniej, w innych mniej efektywnie, ale generalnie przez lata funkcjonowało na dość wysokim poziomie. Skala nadużyć, do jakich doszło w ostatniej edycji Szybkiej Ścieżki, była jednak tak ogromna, że podważyła wiarygodność całej instytucji. Zaufanie do NCBR drastycznie spadło. Spora część przedsiębiorców najchętniej widziałaby likwidację Centrum i powołanie nowej jednostki o zbliżonym zakresie kompetencji. Jednak wiele kluczowych programów finansowania innowacji jest w toku, więc tak radykalne rozwiązanie mogłoby przynieść więcej strat niż korzyści. Bardziej rozsądnym wyjściem jest gruntowna reforma instytucji. W mojej ocenie kluczowe jest określenie konkretnych obszarów działania NCBR tak, aby nie pokrywały się z kompetencjami Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości czy Narodowego Centrum Nauki – mówi Bartłomiej Gola, wiceprezes Polskiego Stowarzyszenia Inwestorów Kapitałowych (PSIK) oraz współzałożyciel SpeedUp.

Zdaniem eksperta

Jak odbudować nadszarpnięte zaufanie przedsiębiorców

Instytucja taka jak Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBR), skupiająca kluczowe kompetencje, wiedzę i finansowanie, jest niezbędna dla rozwoju polskiej innowacyjności. Plan naprawczy to z pewnością lepszy pomysł niż tworzenie nowej organizacji od podstaw. Niemniej jednak w ogłoszonym „nowym otwarciu” wciąż zbyt mało mówi się o przedsiębiorcach. To właśnie wśród nich odbudowanie zaufania będzie najtrudniejsze. Biznes – zarówno korporacje, jak i firmy sektora MŚP – potrzebuje nie tyle deklaracji, co konkretnych działań, które przekonają ich do ponownej współpracy. Kluczowe są tu przede wszystkim transparentne procedury związane z rozdysponowywaniem środków i udzielaniem wsparcia finansowego. Firmy potrzebują jasnych zasad.

Co może ich zachęcić? Klarowne kryteria oceny w naborach do konkursów. Partnerskie podejście w procesie zawierania umów. Zwiększenie dostępności mechanizmów zaliczkowych w ramach obowiązujących procedur współfinansowania projektów. NCBR musi odbudować relacje z przedsiębiorcami – nie jako instytucja opresyjno-nadzorcza, ale jako realny partner biznesowy.

Pierwsze kroki powinny być proste: zatrudnienie kompetentnych pracowników, którzy udzielają jednoznacznych odpowiedzi zamiast cytowania wytycznych, oraz dotrzymywanie deklarowanych terminów oceny projektów, niezależnie od liczby złożonych wniosków. To może stać się fundamentem stopniowego odzyskiwania zaufania i wzmocnienia pozycji Centrum w ekosystemie innowacji.

Małgorzata Okularczyk-Okoń

prezes Collect Consulting

Nowe programy i konkursy zapowiedziane na 2025 r.

Mimo kryzysu zaufania NCBR kontynuuje realizację dotychczasowych programów oraz uruchamia nowe inicjatywy wspierające innowacje.

– Chciałbym pokazać też drugą stronę medalu – NCBR to instytucja ekspercka, wyspecjalizowana we wspieraniu działalności innowacyjnej i prowadzeniu prac badawczo-rozwojowych przez polskich przedsiębiorców i naukowców. Przez niemal 18 lat działalności Centrum zbudowało pozycję i autorytet, wspierając blisko 20 tys. beneficjentów realizujących przyszłościowe projekty – podkreśla prof. dr hab. inż. Jerzy Małachowski, dyrektor NCBR.

„2025 rok obfitował będzie w liczne konkursy i inicjatywy skierowane do środowiska naukowego oraz do przedsiębiorców. Na ich wsparcie NCBR przeznaczy łączny budżet 4,5 mld zł w ramach 40 konkursów oraz planuje dodatkowe 1,8 mld zł w ramach nowej inicjatywy STEP” – można przeczytać w komunikacie.

Przeczytaj: Koniec Bridge Alfa. Znika program NCBR, który finansował startupy

STEP (Strategic Technologies for Europe Platform) to zaproponowany przez Komisję Europejską mechanizm finansowania technologii strategicznych dla Europy. Wspierane mają być technologie krytyczne i ochrony (cyfrowe, czyste i zasobooszczędne technologie oraz biotechnologie).

W 2025 r. NCBR przeprowadzi m.in. nabory w Ścieżka SMART dla konsorcjów, Ścieżka SMART na projekty na rzecz dostępności, ogłoszone zostaną ponadto konkursy Seal of Excellence – środowisko sprzyjające innowacjom. Centrum zrealizuje również nabory w programach: Doskonałość dydaktyczna, Kształcenie na potrzeby gospodarki oraz Wzmocnienie potencjału administracyjnego uczelni. Zapowiedziało także zaktualizowaną formułę programu INFOSTRATEG i nowe programy AGROSTRATEG (dla sektora rolno-spożywczego) czy NUKLEOSTARTEG (badania naukowe i prace rozwojowe w sektorze energetyki jądrowej).

Główne wnioski

1. Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBR) zmaga się z konsekwencjami wykrytych nieprawidłowości i nadużyć. Po przeprowadzonych audytach i kontrolach, które ujawniły poważne problemy w funkcjonowaniu instytucji, Centrum podjęło działania mające na celu odbudowę zaufania publicznego.
2. NCBR ogłosiło, że w planie naprawczym znajdują się działania, mające na celu eliminację nieprawidłowości, uszczelnienie procedur oraz przeprowadzenie niezbędnych zmian zarządczych i strukturalnych.
3. Jednocześnie instytucja kontynuuje realizację kluczowych programów, takich jak Ścieżka SMART, a także wprowadza nowe inicjatywy. Jedną z nich jest STEP (Strategic Technologies for Europe Platform) – projekt finansujący rozwój technologii strategicznych dla Europy.