Nie dla PSOE kiełbasa. Salchicha, czyli korupcja po hiszpańsku

Salchicha to po hiszpańsku kiełbasa. Potocznie używa się tego słowa, określając korupcję. Przedstawiciele różnych grup interesów dają rządzącym „kiełbasę”, by ci podjęli decyzje, które przyniosą zyski. Ściganiem korupcji na wniosek wymiaru sprawiedliwości zajmuje się Specjalna Jednostka Centralna Straży Obywatelskiej – organizacja paramilitarna odpowiedzialna za bezpieczeństwo państwa – powstała w 1844 r. Jej funkcjonariusze weszli do centrali PSOE w Madrycie, by skopiować korespondencję między byłym sekretarzem generalnym partii Santosem Cerdáną a byłym ministrem transportu José Luisem Ábalosą. Obydwu politykom grożą poważne zarzuty korupcyjne – może dojść do upadku rządu Pedro Sancheza i przedterminowych wyborów parlamentarnych. Jednak nawet zmiana rządu nie gwarantuje poprawy standardów w hiszpańskiej polityce.

Afera Koldo i inne grzechy socjalistów

Nazwa afery Koldo pochodzi od imienia Koldo Garcii – byłego doradcy Abalosa. W lutym 2024 r. został on aresztowany w związku z zarzutami o przewodniczenie zorganizowanej grupie przestępczej, która wykorzystywała swoje wpływy polityczne, realizując zamówienia publiczne z pominięciem przepisów. Chodzi przede wszystkim o dokonanie przez ministerstwa: transportu, spraw wewnętrznych, zdrowia oraz rządy regionalne Wysp Kanaryjskich i Balearów – zakupu maseczek higienicznych w okresie od marca do maja 2020 r. – w związku z pandemią – na łączną kwotę 54 mln euro. Zakup zrealizowano z pominięciem procedur przetargowych. Zamówienie zrealizowała firma Soluciones de Gestión y Apoyo a Empresas S. L. (SGAE – Rozwiązania z zakresu zarządzania i wsparcia firm sp. z o.o.). Zarobione pieniądze miała przeznaczyć na podejrzane transakcje finansowe w Luksemburgu i Brazylii. Ponadto 1 mln sztuk zamówionych i opłaconych maseczek (koszt 2 mln euro) nigdy nie został dostarczony do klientów. Garcia i Abalos są podejrzani o pobieranie prowizji z tytułu pomocy w uzyskaniu tych zamówień przez SGAE. Ponadto 12 czerwca Specjalna Jednostka Centralna Straży Obywatelskiej poinformowała, że dysponuje nagraniem rozmowy Garcii i Abalosa na temat podziału prowizji z ustawiania przetargów na remonty dróg. W podziale tym miał uczestniczyć też Cerdán.

Afera Koldo jest jednym z wielu skandali korupcyjnych, które w ostatnich latach dotknęły PSOE. W 2020 r. Abalos spotkał się na lotnisku Madryt Barajas z wenezuelską dyplomatką Delcy Rodriguez, która jest objęta zakazem wjazdu do strefy Schengen. Ich rozmowa miała dotyczyć handlu wenezuelskim złotem. Ujawnienie tego wydarzenia w 2021 r. doprowadziło do dymisji Abalosa ze stanowiska sekretarza generalnego PSOE i ministra transportu. W wyniku ujawnienia afery Koldo zrzekł się mandatu deputowanego. W 2024 r. prokuratura wszczęła postępowanie w sprawie handlowania wpływami przez żonę premiera Begonię Gomez.

Korupcja pod rządami socjalistów znacząco wzrosła. W 2019 r. Hiszpania zajmowała 41 miejsce (62 pkt) w rankingu Transparency International badającym korupcję, a w 2024 dopiero 46 miejsce (56 pkt). Spośród państw członkowskich UE niższe pozycje zajmują: Włochy (52), Polska (53), Grecja (59), Słowacja (63), Chorwacja (63), Malta (65), Rumunia (65), Bułgaria (76) i Węgry (81). Wzrostowi korupcji w Hiszpanii sprzyja tworzenie przez PSOE licznych agencji rządowych oraz likwidacja w 2023 r. 11 spośród 17 regionalnych agencji antykorupcyjnych.

Dymisja zagłodzi korupcję?

Korupcja wpływa negatywnie na hiszpańską gospodarkę. W wyniku ujawnienia afery Koldo różnica oprocentowania między hiszpańskimi a niemieckimi 10-letnimi obligacjami skarbu państwa wzrosła z 59 do 69 punktów bazowych. Oznacza to wzrost kosztów obsługi długu publicznego, który w 2024 r. wyniósł 102 proc. PKB. Według raportu Międzynarodowego Funduszu Walutowego z 2019 r. gospodarka Hiszpanii traci rocznie z tytułu korupcji ok. 60 mld euro. Zdaniem organizacji pracodawców korupcja powoduje wzrost kosztów robót publicznych o ok. 20 proc. Z kolei według banku inwestycyjnego JP Morgan ekscesy korupcyjne PSOE i wynikająca z nich niestabilność polityczna zniechęcają do inwestowania w Hiszpanii. Jako wyjście z sytuacji wskazują dymisję rządu, zarządzenie przedterminowych wyborów parlamentarnych i przejęcie władzy przez koalicję centroprawicowej Partii Ludowej (PP) i alt-prawicowej partii Vox.

Przedterminowych wyborów parlamentarnych domaga się też opozycja. Według sondaży w ich wyniku PP i Vox mogłyby stworzyć stabilny rząd dysponujący większością parlamentarną. Jest jednak mało prawdopodobne, by mogły one doprowadzić do zarządzenia przedterminowych wyborów parlamentarnych. A to wymagałoby przeforsowania w parlamencie konstruktywnego wotum nieufności, a powstały rząd musiałby się podać do dymisji. Partie opozycyjne dysponują jednak tylko 171 mandatami w 350-osobowej izbie deputowanych. Do przejęcia władzy potrzebują głosów sześciu deputowanych. Choć pozornie wydaje się, że to mało, wymagałoby jednak zdobycia głosów deputowanych partii regionalnych, separatystycznych lub lewicowych – a dla nich poparcie prawicowego rządu oznaczałoby polityczną śmierć.

W zaistniałej sytuacji jedyną osobą, która może podjąć decyzję o zarządzeniu przedterminowych wyborów parlamentarnych, jest premier Sanchez. Aktualne sondaże wskazują, że jego ugrupowanie wraz z koalicjantami straciłoby władzę i znacząco zmniejszyłoby swoją reprezentację w parlamencie. Jednak Sanchez w latach 2019-2023 trzykrotnie ogłaszał przedterminowe wybory parlamentarne i w żadnym z przypadków nie miał pewności czy je wygra. Sukces wyborczy uzyskiwał przez straszenie wyborców widmem rządów „faszystów z Vox-u”. Obecny kryzys PSOE tłumaczy jako próbę uniemożliwienia jej przez siły anty-feministyczne wprowadzenia zakazu prostytucji. Czynnikiem, który mógłby skłonić Sancheza do dymisji, może też być niechęć do spełniania oczekiwań koalicjantów i partnerów zagranicznych. NATO oczekuje od Hiszpanii wzrostu wydatków zbrojeniowych do 5 proc. PKB, a partie regionalne i lewicowe oraz wyborcy PSOE są temu przeciwni.

Czy jest alternatywa?

Zmiana rządu daje szansę na stabilność polityczną i spełnienie wymogów NATO w zakresie wzrostu wydatków zbrojeniowych Hiszpanii. Nie gwarantuje jednak zmiany standardów w kwestii korupcji. Lider sondaży PP – straciła władzę w 2018 r. w wyniku ujawnienia afery Gürtel (ustawianie przetargów na roboty publiczne przez rządzących wspólnotami autonomicznymi Madrytu i Walencji polityków PP w latach 2007-2009). Jedenastu działaczy ugrupowania zostało skazanych na kary od trzech do 15 lat więzienia, a Sanchez przejął władzę w wyniku konstruktywnego wotum nieufności wspartego głosami partii regionalnych, lewicowych i centrowych. Podczas śledztwa odkryto także tzw. kasę B, na którą w latach 1990-2008 przedsiębiorcy wpłacali łapówki dla działaczy PP. W latach 2019-2022 sąd trzykrotnie nałożył na PP kary pieniężne za nadużycia finansowe związane z funkcjonowaniem kasy B. Obecnemu liderowi partii Alberto Feijoo zarzuca się też praktyki korupcyjne i nepotyzm w czasach, gdy rządzi wspólnotą autonomiczną Galicji.

Jedynymi ugrupowaniami, które nie miały związku z korupcją, są: populistyczne ugrupowanie Se Acabó la fiesta – Zabawa się skończyła! z trzema deputowanymi do PE oraz małe partyjki regionalne.

Pozostałe partie polityczne także dotykały macki korupcji. Trzecia siła hiszpańskiej polityki – Vox – w 2024 r. została skazana na karę grzywny w wysokości 860 tys. euro za przyjmowanie nielegalnego finansowania z Węgier. Jeden z czołowych polityków radykalnie lewicowej partii Sumar jest podejrzewany o uzyskanie, niezgodnie z prawem, kontraktu o wartości 6 mln euro na prowadzenie domu dziennej opieki dla seniorów w jednym z miast regionu Galicja. Skrajnie lewicowe Podemos od lat jest podejrzewane o przyjmowanie finansowania do autorytarnych reżimów: Rosji, Wenezueli, Iranu i Kuby. Partie regionalne z Katalonii i Kraju Basków, rządząc swoimi regionami, przez lata dopuszczały się licznych i udokumentowanych nadużyć finansowych. Jedynymi ugrupowaniami, które nie miały związku z korupcją, są: populistyczne ugrupowanie Se Acabó la fiesta (Zabawa się skończyła!) z trzema deputowanymi do PE oraz małe partyjki regionalne, które nigdy nie miały okazji sprawować władzy na żadnych szczeblu administracji publicznej.

Główne wnioski

1. Afera Koldo może doprowadzić do upadku rządu Sancheza. Premier może zdecydować się na zarządzenie przedterminowych wyborów parlamentarnych z powodu nacisku rynków finansowych, braku porozumienia w koalicji i w celu postawienia obecnej opozycji przed koniecznością zwiększenia wydatków zbrojeniowych.
2. Największe afery korupcyjne ostatnich lat w Hiszpanii to: ujawniona w 2018 r. afera Gürtel z udziałem PP oraz afera Koldo, w którą zamieszana jest PSOE.
3. Korupcja wpływa negatywnie na hiszpańską gospodarkę przez zmniejszenie zaufania inwestorów, zwiększenie kosztu robót publicznych i kosztów obsługi długu publicznego.