Niemcy dyskutują o spuściźnie Angeli Merkel

O Angeli Merkel było ostatnio cicho. Długoletnia kanclerz wycofała się z życia publicznego po odejściu z rządu w 2021 r. Teraz świętuje w mediach wielki powrót w związku z publikacją swoich wspomnień zatytułowanych „Wolność”.  Jej polityczne dziedzictwo jest jednak krytycznie oceniane, nie tylko ze względu na jej długoletnią politykę wobec Rosji i trwający w Ukrainie konflikt.

Angela Merkel cieszyła się w Niemczech bardzo dużą popularnością. Lata jej urzędowania były uważane za stabilne, gospodarka kwitła. Przez kilka światowych kryzysów Merkel przeprowadziła kraj bezpiecznie, wykazując się trzeźwym umysłem i wielkim spokojem. Przydomek „Matka Narodu” sygnalizował, że miała wszystko pod kontrolą i chroniła Niemców przed wszystkimi zawirowaniami zewnętrznego świata.

Takie postrzeganie Merkel i jej 16-letniej kadencji znacznie się jednak w Niemczech zmieniło. Od dawna jest krytykowana za niektóre z najważniejszych decyzji. W przypadku kryzysu uchodźczego z 2015 r. wiele osób w Niemczech postrzega dziś otwarcie granic jako problematyczne. Decyzja o wycofaniu się z energii jądrowej jest bardzo kontrowersyjna w świetle dzisiejszych wysokich kosztów energii. Do tego dochodzą opóźnione reformy i inwestycje, które są uważane za jedną z przyczyn obecnego kryzysu gospodarczego. O niczym nie dyskutowano jednak tak intensywnie, jak o jej polityce względem Rosji w latach poprzedzających inwazję Putina na Ukrainę. 

Wspomnienia Angeli Merkel: reakcje w Niemczech

Książka Angeli Merkel „Wolność” była niecierpliwie wyczekiwana. Nie jest to klasyczna książka objawień, ale raczej refleksja polityczno-filozoficzna. Merkel prezentuje się w niej jako analityk, który podkreśla złożoność stosunków międzynarodowych. W ostatnim tygodniu autorka wystąpiła w wielu talk-show i udzieliła mnóstwa wywiadów na temat swojego spojrzenia na historię. Nie jest zbyt samokrytyczna i nie ma wyrzutów sumienia, nawet z powodu jej polityki wobec Rosji. 

Jedno zdanie podsumowuje jej postawę: „Jeśli to pomoże, powiedzcie, że to wina Merkel”, powiedziała w zeszłym tygodniu w Berlinie podczas oficjalnej premiery książki. Nie ma wyrzutów sumienia i nie czuje żalu. Zamiast tego uważa, że trzeba jej politykę i decyzje osadzić w kontekście czasów, w których zostały podjęte. Zgodnie z mottem: mądry Polak (Niemiec) po szkodzie. 

Dla wielu Niemców pytanie, czy Merkel prowadziła właściwą długoterminową politykę wobec Rosji, pozostaje bez odpowiedzi. Jej wspomnienia nie dają jednoznacznej odpowiedzi, ale oferują przestrzeń do dyskusji i interpretacji. Zapraszają nas do oceny jej polityki w świetle nowych wydarzeń i do wyciągnięcia nauki płynącej z jej kadencji.

Putin w centrum uwagi

Dużą część wspomnień zajmują relacje Merkel z Władimirem Putinem. I tutaj rzeczywiście polityczka ma wiele głębokich i całkowicie nowych spostrzeżeń. Szczegółowo opisuje swoje spotkania z rosyjskim prezydentem, który ukształtował jej czas urzędowania jak żaden inny międzynarodowy gracz. Merkel maluje obraz człowieka, który celowo wykorzystuje słabości Zachodu, aby wspierać geopolityczne interesy Rosji. Co ciekawe, podkreśla rolę pandemii koronawirusa jako czynnika, który doprowadził do wojny przeciwko Ukrainie. To w tym czasie zerwany został dialog. Najwyraźniej uważa, że mogła spowolnić Putina i powstrzymać go działaniami dyplomatycznymi. 

Jest jednak również krytyczna wobec jego światopoglądu, silnie nacechowanego imperialistyczną wizją Rosji. Podkreśla, że działania Putina są determinowane nie tylko względami bezpieczeństwa, ale także głęboko zakorzenioną narracją historyczną, która postrzega Ukrainę jako część rosyjskiej strefy wpływów. Krytycy zarzucają jej jednak, że często nie było tego widać w jej polityce wobec Rosji.

Merkel się broni, opisując tę politykę jako mieszankę dialogu i twardości. We wspomnieniach szczegółowo omawia budowę gazociągu Nord Stream 2, która po jej odejściu z urzędu była ostro krytykowana. Argumentuje, że projekt służył przede wszystkim interesom gospodarczym i miał na celu zapewnienie Niemcom niezawodnych dostaw energii. 

Wojna w Ukrainie: samokrytyka i ostrzeżenie

To właśnie jednak w tej kwestii Niemcy mają odmienne zdanie. Podczas gdy ona sama podkreśla, że zawsze starała się utrzymywać otwarte kanały dyplomatyczne z Rosją, wielu obserwatorów postrzega to teraz jako strategiczny błąd. Wojna w Ukrainie pokazała, jak fatalne w skutkach było uzależnienie Niemiec od rosyjskiego gazu. Z drugiej strony Merkel twierdzi, że bez tego dialogu szybciej doszłoby do konfrontacji Zachodu z Rosją. Przyznaje również, że niemiecki przemysł wywierał presję, by nie rezygnować zbyt szybko z taniego rosyjskiego gazu.

We wspomnieniach Angela Merkel broni również swojego stanowiska w sprawie szczytu NATO w Bukareszcie w 2008 r. i porozumienia mińskiego jako decyzji politycznie koniecznych w ówczesnym kontekście geopolitycznym. Na szczycie NATO wypowiedziała się przeciwko włączeniu Ukrainy i Gruzji do sojuszu wojskowego, ponieważ uznała to za prowokację wobec Rosji i chciała zapobiec eskalacji konfliktu. Podkreśliła również, że jej zdaniem oba kraje nie spełniały jeszcze niezbędnych wymogów, a ich faktyczne przystąpienie do NATO zajęłoby kilka lat, a w tym czasie Ukraina byłaby bardzo podatna na zagrożenia. Postrzegała tę decyzję jako wkład w stabilność, ale z perspektywy czasu została ona skrytykowana, ponieważ później Rosja i tak zaanektowała Krym i rozpoczęła wojnę w Ukrainie. 

Merkel ostrzega przed próbami samodzielnego rozwiązania konfliktu na drodze militarnej i opowiada się za drogą dyplomatyczną. Stanowisko to spotkało się z podzieloną reakcją w Niemczech. Ostatecznie to Putin nadal odmawia przyjęcia rozwiązania dyplomatycznego.

Debata publiczna w Niemczech

Reakcje na „Wolność” w Niemczech w ostatnich dniach są podzielone. Wiele osób nadal docenia jej styl, szczerość i wątpliwości. Jej szczegółowe opisy spotkań z Putinem dają cenny wgląd w międzynarodową dyplomację. Jednocześnie wciąż można usłyszeć zarzuty, że polityka Merkel wobec Rosji przyczyniła się do powstania problematycznej zależności i nie zdołała w porę zahamować Putina.

Główne wnioski

1. Czas sprawowania urzędu przez Angelę Merkel jest z perspektywy czasu oceniany krytycznie, szczególnie ze względu na jej politykę wobec Rosji. 
2. Książka Angeli Merkel „Wolność” oferuje nowe spojrzenie na jej poglądy i wywołała publiczną dyskusję na temat jej polityki.
3. Angela Merkel pozostaje zwolenniczką rozwiązań dyplomatycznych, ale podkreśla złożoność stosunków międzynarodowych.