Orlen, NCBR i 200 mln zł. Reaktywacja martwego programu

„Wspólne przedsięwzięcie Orlen i Narodowego Centrum Badań i Rozwoju pod nazwą NEON wraca w nowej odsłonie. Właśnie ogłoszono trzeci konkurs grantowy – NEON III. Budżet, prawie 200 mln zł, jest gotowy, by wesprzeć rozwój najciekawszych rozwiązań technicznych, technologicznych i cyfrowych w trzech obszarach tematycznych: dekarbonizacja, cyfryzacja i gospodarka obiegu zamkniętego” – ogłosiło w ostatnich dniach Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBR).  

Orlen i NCBR w latach 2022-23 przeprowadziły dwa nabory – do NEON I oraz NEON II (w kategoriach biomasa i przemysł 4.0). W konkursach tych nie wybrano ani jednego z wnioskujących – zespołów z uczelni, jednostek czy instytutów badawczych. Nie podpisano tym samym żadnej umowy na realizację projektów. A łącznie wpłynęło 13 wniosków (w tym jeden odrzucony z powodów formalnych) – uzyskały bardzo niską ocenę.

„Komisje składające się z ekspertów powołanych przez Orlen i NCBR, oceniające poszczególne aplikacje stwierdziły, że nie spełniały one wymagań merytorycznych, a tym samym nie kwalifikowały się do finansowania kolejnych poziomów rozwoju. Powody dyskwalifikacji były różne – od niewłaściwie zaplanowanych kosztów, przez niespełnienie kryteriów własności intelektualnej, po brak potencjału wdrożeniowego” – poinformowało biuro prasowe Orlenu w korespondencji z XYZ.

Zdaniem uczestnika konkursu

Program, w którym nikt nie dostał finansowania

Najdziwniejsze jest to, że żaden wniosek nie dostał finansowania, co budzi poważne kontrowersje. W mojej ocenie jest to jakby darmowy konsulting, który udzielamy NCBR i ORLEN.

Wnioskodawca

Opinia zawarta w „Ewaluacja on-going wspólnego przedsięwzięcia NEON”

NCBR podaje, że budżet NEON III przeznaczony na dofinasowanie projektów to 196 mln zł. Pozostałe 4 mln zł zostały przeznaczone na obsługę przedsięwzięcia (trzech konkursów).

Niekorzystne umowy w pierwszych konkursach

„Panuje duże niezadowolenie i zawód ze strony wnioskodawców związane z niepowodzeniem dwóch konkursów. Efektem tego jest sytuacja, w której część z nich zadeklarowała, że nie będzie już składać wniosków w programie” – wskazała analiza programu, jaką przeprowadziła spółka Evalu (spisana w dokumencie „Ewaluacja on-going wspólnego przedsięwzięcia NEON”).

Odmienne wobec składanych wniosków oczekiwania organizatorów to jedno, drugie – NEON I i NEON II miały kilka barier formalnych. Część zapisów z regulaminu i wzorów umów była niekorzystna dla samych wnioskujących.

Jedną z barier stanowił wymóg wdrożenia rezultatów projektu w sytuacji, gdy Orlen się na taki krok nie zdecyduje. „Zapisy obligowały wykonawców projektów do wdrożenia, mimo że agenda badawcza została opracowana w oparciu o zapotrzebowanie Orlenu. Wdrożenie rynkowe w takich warunkach byłoby utrudnione lub niemożliwe” – wykazał audyt.

Konkursy Orlenu i NCBR wywołały niezadowolenie

Ponadto wnioskodawcy nie mogliby uzyskać wynagrodzenia za wykorzystanie praw intelektualnych przez Orlen. „Takie podejście stoi w sprzeczności z rozwiązaniami praktykowanymi w tym zakresie. Wnioskodawcy musieli również zagwarantować tzw. czystość patentową. Zwracano uwagę, że przeprowadzenie badania stanu techniki jest procesem długotrwałym i kosztochłonnym” – można przeczytać w dokumencie audytowym.

Zdaniem uczestnika konkursu

Licencja bez wynagrodzenia

Istotny jest aspekt dotyczący praw własności intelektualnych do badań pierwotnych, które są wnoszone do projektu, a które były wykonane przed złożeniem wniosku i które są własnością wnioskodawcy. […] W NEON zawarto, że w momencie, w którym ORLEN będzie musiał wykorzystać te prawa pierwotne, to wnioskodawca udziela licencji niewyłącznej i nie dostanie wynagrodzenia. Według mnie należałoby, żeby Orlen te prawa nabył na zasadach rynkowych, to jest praktykowane.

Wnioskodawca

Opinia zawarta w „Ewaluacja on-going wspólnego przedsięwzięcia NEON”

Problemem okazała się ponadto formuła oceny wniosków. Zgłaszający projekty mierzyli się np. z pytaniami, gdzie odpowiedź wymagała przeprowadzenia prac badawczo-rozwojowych oraz z ich „ponadstandardową szczegółowością”. Eksperci natomiast mieli mało czasu na analizę zgłoszeń.

„Wątpliwości świata nauki związane z warunkami konkursu, zostały wyartykułowane wyraźnie podczas drugiego konkursu, już po jego ogłoszeniu. Uniemożliwiało to jakiekolwiek zmiany w dokumentacji. Dlatego organizatorzy podjęli działania, mające na celu zmodyfikowanie regulaminu i warunków umów. NCBR przeprowadził kilkustopniową ewaluację, a Orlen przystąpił do szeroko zakrojonych konsultacji ze światem nauki” – wyjaśnia biuro prasowe Orlenu.

Zdaniem uczestnika konkursu

Przekazane Orlenowi know-how

Całe know-how zostało w dużej mierze przekazane, łącznie z analizą rynku, z badaniem czystości patentowej i tak dalej i się okazuje, że nie ma rozstrzygnięcia, ale Orlen dostaje gotową całą agendę badawczą, którą może realizować sobie we własnym dziale. Tak to wygląda z naszej perspektywy, więc teraz powinienem wystawić Orlenowi fakturę za to przygotowanie tej agendy i róbcie sobie.

Wnioskodawca

Opinia zawarta w „Ewaluacja on-going wspólnego przedsięwzięcia NEON”

Wystartował NEON w poprawionej wersji

Ewaluację programu przeprowadzono w latach 2023-24. NCBR informuje, że odbyły się również rozmowy i warsztaty z jednostkami naukowymi działającymi w obszarze przemysłu rafineryjno-petrochemicznego. Zaktualizowano m.in. zakres tematyczny i zmieniono zasady konkursu.

„26 lutego 2025 r. opublikowaliśmy ogłoszenie dotyczące III konkursu w ramach programu NEON. Najistotniejsze zmiany w dokumentacji konkursowej obejmują zobowiązanie Orlenu do wdrożenia rezultatu projektu. Wdrożenie to nie będzie już po stronie beneficjenta, jak było w II konkursie” – informuje NCBR w korespondencji z XYZ.

Dodatkowo beneficjenci będą mieli prawo do udzielenia odpłatnej licencji za możliwość korzystania z praw własności intelektualnej do zgłoszonych rozwiązań.

– W ramach programu NEON będziemy poszukiwać nowatorskich technologii dla transformacji Grupy Orlen, zapisanych w strategii do 2035 r. Liczymy na mobilizację świata nauki i napływ odkrywczych rozwiązań. Chcemy pomóc w przyspieszeniu rozwoju i komercjalizacji najlepszych rozwiązań, którym niełatwo wyjść z fazy badań laboratoryjnych – powiedział Konrad Jar, dyrektor wykonawczy ds. strategii i innowacji Orlen, zapowiadając NEON III.

Przeczytaj: Narodowe Centrum Badań i Rozwoju wdroży plan naprawczy. Chce „odzyskać dobre imię”

NEON ma być szansą dla jednostek naukowych, przedsiębiorstw oraz konsorcjów.

– Liczymy na to, że efekty projektów wesprą również cyfryzację istotnych procesów w przemyśle rafineryjno-petrochemicznym. Jestem też przekonany, że przeprowadzona ewaluacja programu wychodzi naprzeciw potrzebom biznesu i nauki – dodał prof. Jerzy Małachowski, dyrektor NCBR.

Orlen wskazuje, że trzecia edycja konkursu koncentruje się m.in. na:

• technologiach, które eliminując z obiegu dwutlenek węgla, ułatwiają wytwarzanie paliw zrównoważonych i syntetycznych, technologiach wodorowych (obszar dekarbonizacji)
• efektywności energetycznej i zarządzaniu farmami wiatrowymi (cyfryzacja)
• oczyszczaniu wód poprocesowych (gospodarka obiegu zamkniętego).

Główne wnioski

1. Orlen i NCBR w latach 2022-23 przeprowadziły dwa nabory konkursowe w programie NEON, skierowanym do jednostek naukowo-badawczych. Ich celem było znalezienie i rozwój technologii, które można byłoby wdrożyć w petrochemicznym koncernie. Zgłosiło się kilkanaście zespołów. Żaden nie został zakwalifikowany do programu. Powody były różne, „od niewłaściwie zaplanowanych kosztów, przez niespełnienie kryteriów własności intelektualnej, po brak potencjału wdrożeniowego”
2. Wnioskodawcy zgłosili natomiast szereg niekorzystnych dla nich zapisów w regulaminie i we wzorach umów. Okazało się, że niektóre mogą np. uniemożliwiać im wdrożenie projektu w sytuacji, gdy Orlen finalnie nie będzie chciał nad nimi kontynuować prac. W trzecim, ogłoszonym w ostatnich dniach konkursie NEON zostały wprowadzone zmiany.
3. Prof. Jerzy Małachowski, dyrektor NCBR wyraża przekonanie, że przeprowadzona ewaluacja programu i wprowadzone zmiany wychodzą już naprzeciw potrzebom biznesu i nauki.