Reforma komisji orzekających, ujednolicenie stawek VAT na żywność. Oto nowe propozycje deregulacji

To już dwunasty pakiet zmian inicjatywy SprawdzaMY, powołanej przez przedstawicieli polskiego biznesu. Tym razem eksperci zespołu zaproponowali szereg rozwiązań, które mają nie tylko ułatwić prowadzenie działalności gospodarczej, ale też poprawić jakość usług publicznych.

Przykładowo, wśród propozycji znalazły się: gruntowna reforma komisji orzekających ZUS i KRUS, uproszczenie procedur związanych z programami socjalnymi (np. automatyzacja wypłaty zasiłku pogrzebowego) oraz cyfryzacja procesu rekrutacji na studia.

Duża część zmian dotyczy także przedsiębiorców. Obejmuje m.in. uproszczenie procesów budowlanych, ujednolicenie stawek VAT na żywność oraz zmiany w zakresie ochrony własności intelektualnej.

Oto szczegóły najważniejszych propozycji.

Zmiany w zasiłkach pogrzebowych

Zacznijmy od dwóch kluczowych zmian związanych z obsługą spraw po śmierci obywatela. Pierwsza to wprowadzenie elektronicznej karty zgonu, która – zgodnie z deklaracją zespołu SprawdzaMY – uprości proces zgłaszania zgonów, eliminując konieczność osobistego angażowania rodziny zmarłego. Zautomatyzuje również przekazywanie danych między instytucjami i przyspieszy obieg dokumentów. Obecnie karta ma postać papierową, a jej obieg między lekarzem, USC i ZUS jest nieefektywny i czasochłonny, co opóźnia m.in. wypłatę zasiłku pogrzebowego.

Drugą zmianą jest automatyzacja przyznawania zasiłku pogrzebowego. Obecnie rodzina musi składać wiele dokumentów, mimo że większość danych znajduje się już w rejestrach – takich jak ZUS, PESEL czy akt zgonu. Automatyzacja tego procesu nie tylko przyspieszy wypłatę środków, ale również obniży koszty administracyjne.

Wdrożenie tych zmian wiąże się jednak z wyzwaniami legislacyjnymi – jak wynika z analizy zespołu SprawdzaMY, konieczne będzie zmodyfikowanie aż 24 ustaw i ośmiu rozporządzeń.

Przeczytaj: Inicjatywa SprawdzaMY. Jak oni pracują?

Duże zmiany w komisjach orzeczniczych

Zespół ds. deregulacji postuluje reformę systemu komisji orzekających poprzez standaryzację kryteriów i procedur. Obecnie w Polsce działa wiele komisji, które posługują się odmiennymi zasadami, co prowadzi do sytuacji, w której ta sama osoba, przedstawiając identyczną dokumentację, może otrzymać różne orzeczenia – w zależności od instytucji. Brakuje centralnej koordynacji, jednolitych standardów oraz interoperacyjnego systemu informatycznego.

Inicjatywa postuluje ujednolicenie przepisów i standardów pracy komisji orzekających (ZUS, KRUS, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, powiatowe zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności), aby stworzyć jeden, spójny system orzekania o stanie zdrowia, niepełnosprawności i zdolności do pracy. Zmiana ma ograniczyć formalności, przyspieszyć decyzje i zapewnić bardziej przejrzyste wsparcie potrzebującym.

Nowe uprawnienia dla notariuszy

Zespół proponuje także przyznanie notariuszom bezpośredniego dostępu do rejestru PESEL i rejestru stanu cywilnego. Obecnie notariusze zmuszeni są żądać od obywateli papierowych odpisów aktów stanu cywilnego oraz zaświadczeń z rejestru PESEL, mimo że dane te znajdują się już w systemach państwowych.

Brak dostępu do systemów teleinformatycznych wydłuża m.in. postępowania spadkowe. Proponowana zmiana skróci procedury notarialne i wyeliminuje konieczność dostarczania papierowych dokumentów. Zmniejszy także ryzyko fałszerstw i błędów, co zwiększy bezpieczeństwo obrotu prawnego. Wprowadzenie tego rozwiązania wymaga nowelizacji trzech ustaw: Prawa o aktach stanu cywilnego, Ustawy o ewidencji ludności oraz Prawa o notariacie.

Cyfrowa rekrutacja na studia i na... cmentarze

Digitalizacja ma objąć również proces rekrutacji na uczelnie. Obecnie kandydaci z dyplomem zagranicznej uczelni nie mogą zostać przyjęci na studia II stopnia. Wymagane jest... dostarczenie fizycznego dokumentu. Dzieje się tak mimo że dane mogłyby zostać zweryfikowane w elektronicznych repozytoriach. Problem dotyczy również Polaków, którzy, chcąc podjąć studia w innym regionie, muszą odbywać kosztowne podróże.

Propozycja zakłada przyjmowanie kandydatów na podstawie weryfikacji dokumentów w systemach elektronicznych. Uprości to rekrutację, obniży koszty i zwiększy dostępność studiów, zwłaszcza dla osób z zagranicy.

Inicjatywa SprawdzaMY postuluje także wprowadzenie obowiązkowej, elektronicznej ewidencji cmentarzy. Ma to poprawić zarządzanie przestrzenią, zwiększyć przejrzystość działań zarządców i ułatwić rodzinom odnalezienie miejsc pochówku bliskich.

Prościej z receptami i elastyczniejsze formy zatrudniania nauczycieli

Wśród innych propozycji znalazła się możliwość wystawiania jednorazowych recept dla opiekunów dzieci przebywających w stanie krytycznym w szpitalach pediatrycznych. Obecnie rodzice dzieci z OIOM-u nie mogą otrzymać leku uspokajającego, gdyż nie są formalnymi pacjentami. Eksperci zespołu podkreślają, że to proste rozwiązanie poprawi komfort psychiczny rodzin i odciąży inne placówki ochrony zdrowia.

Zespół postuluje też umożliwienie zatrudniania nauczycieli-specjalistów na umowy zlecenie lub B2B w wymiarze przekraczającym 4 godziny tygodniowo. Obecnie w szkołach nieprowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego taka możliwość istnieje jedynie do tego limitu. Dodatkowo, specjaliści ci nie są wliczani do minimalnych etatów wymaganych przepisami, co ogranicza szkołom dostęp do psychologów czy pedagogów specjalnych. Elastyczne formy zatrudnienia ułatwiłyby współpracę z doświadczonymi specjalistami, którzy nie szukają etatów.

SprawdzaMY: Łatwiej dla przedsiębiorców

Na liście zmian korzystnych dla przedsiębiorców znalazło się zniesienie obowiązku potwierdzania odbioru faktury korygującej przez nabywcę. Rozwiązanie to uprości procesy księgowe, obniży koszty administracyjne i pozwoli firmom uniknąć modyfikacji systemów.

Zdaniem eksperta

To krok w dobrą stronę

Ustawodawca już zdecydował o eliminacji tego obowiązku w przypadku faktur wystawianych w KSeF. Postulat objęcia nim również pozostałych faktur wydaje się w pełni zasadny. Dostępne dziś narzędzia kontroli i weryfikacji rozliczeń podatników sprawiają, że wymóg ten nie ma większego znaczenia z punktu widzenia ochrony interesów Skarbu Państwa, a stanowi jedynie dodatkowe, znaczące obciążenie dla podatników.

Tomasz Michalik

doradca podatkowy i partner w MDDP Michalik Dłuska Dziedzic i Partnerzy

Kolejna propozycja zakłada zniesienie obowiązku pisemnej odpowiedzi na reklamację złożoną online w branży ubezpieczeniowej. Klienci mieliby otrzymywać odpowiedzi w formie elektronicznej, zgodnie z oczekiwaniami. Obecnie firmy muszą odpowiadać na piśmie, nawet gdy reklamacja została zgłoszona e-mailem.

Zdaniem eksperta

Co oznacza odejście od papierowej odpowiedzi na reklamacje?

Obowiązek udzielania odpowiedzi na papierze lub innym trwałym nośniku jest dziś postrzegany jako archaiczny, zwłaszcza gdy większość spraw urzędowych można załatwiać elektronicznie.

Uproszczenie procedur reklamacyjnych jest szczególnie istotne, biorąc pod uwagę 14-dniowy termin odpowiedzi. Czas ten jest krótki na rozpatrzenie reklamacji, przygotowanie odpowiedzi i wysłanie jej pocztą poleconą. Dlatego większość przedsiębiorców już teraz preferuje odpowiedzi mailowe.

Zniesienie obowiązku pisemnej odpowiedzi to oszczędność czasu i kosztów oraz szansa na automatyzację procesów i modernizację obsługi klienta.

Warto jednak pamiętać, że procedury reklamacyjne powinny przede wszystkim służyć klientowi. Nie każdy ma łatwy dostęp do środków komunikacji elektronicznej – niektóre osoby mogą nadal preferować odpowiedzi w formie papierowej. Dlatego ograniczenie procedur wyłącznie do formy elektronicznej mogłoby uszczuplić prawa tych osób, dla których mają one służyć.

Najlepszym rozwiązaniem byłoby dostosowanie formy odpowiedzi do preferencji klienta – np. poprzez zaznaczenie jej już na etapie składania reklamacji. Zamknięcie się wyłącznie na komunikację elektroniczną nie wydaje się zasadne – kluczowy powinien być interes klienta.

Barbara Siuta,

Radca prawny, starsza prawniczka, Małecki Legal

Zmiany dla handlu

SprawdzaMY proponuje także zmiany w systemie kaucyjnym, m.in. wprowadzenie minimalnej opłaty manipulacyjnej. Ma to wesprzeć małe sklepy w pokrywaniu kosztów obsługi systemu. Zmiana zapewni większą stabilność systemu, pomoże osiągnąć cele środowiskowe i ograniczy wpływ na wzrost cen. Obecnie brak minimalnej stawki sprawia, że koszty systemu są przerzucane na sklepy.

Inna propozycja dotyczy wprowadzenia ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa w postępowaniach przed Urzędem Patentowym. Umożliwi to zachowanie poufności wrażliwych danych, takich jak polityka cenowa, wobec konkurencji. Obecnie przedsiębiorcy mogą być zmuszeni do ujawnienia takich informacji w postępowaniach wszczynanych przez konkurentów.

Uproszczenie podatków

Najważniejsza zmiana podatkowa to ujednolicenie stawek VAT na żywność. Celem jest uproszczenie systemu, eliminacja niejasności i ograniczenie nieuczciwej konkurencji między podobnymi produktami.

Dziś produkty spożywcze objęte są trzema różnymi stawkami VAT. Przykładowo, woda mineralna opodatkowana jest stawką 23 proc., a napój z 20 proc. zawartością soku – 5 proc., mimo że zawiera cukier i dodatki chemiczne. Takie zróżnicowanie prowadzi do błędów, sporów z administracją i nierównego traktowania producentów. Uproszczenie zasad poprawi przejrzystość i ułatwi rozliczenia.

Zespół postuluje też modyfikację podatku CIT dla spółek holdingowych. Chodzi o uproszczenie warunków zwolnienia z podatku, m.in. poprzez wydłużenie minimalnego okresu posiadania udziałów i zniesienie restrykcji dotyczących posiadania udziałów w innych firmach. Obecnie, by skorzystać ze zwolnienia, spółka holdingowa musi spełniać restrykcyjne warunki, w tym brak udziałów w innych spółkach.

Kolejna zmiana to likwidacja ograniczeń w zaliczaniu wydatków do kosztów uzyskania przychodu, wynikających wyłącznie z naruszenia technicznych wymogów ustawy o VAT – np. brak podzielonej płatności.

Łatwiejsze procedury budowlane

W dwunastym zestawie sporo miejsca poświęcono przepisom budowlanym istotnym dla przedsiębiorców. Przede wszystkim zaproponowano skrócenie terminu zgłoszenia sprzeciwu wobec podwykonawcy z 30 do maksymalnie 14 dni. Będzie też możliwe uregulowanie tego terminu w umowie. Długi termin jest szczególnie problematyczny przy bardzo drobnych robotach.

Inna zmiana dotyczy umożliwienia lokalizacji urządzeń ogólnodostępnych, takich jak paczkomaty czy ładowarki EV, na terenach mieszkaniowych. Obecnie traktowane są one jako działalność usługowa, co utrudnia ich instalację.

Pakiet obejmuje również skrócenie do 14 dni terminu uzyskania zgody konserwatora zabytków na drobne prace budowlane. Wprowadza też zasadę milczącej zgody. Zaplanowano także umożliwienie składania wniosków elektronicznych o zezwolenia na wjazd pojazdów nienormatywnych do stref ruchu oraz skrócenie czasu oczekiwania na decyzję.

Zespół postuluje również pełną cyfryzację rejestru zabytków, ponieważ obecnie właściciel może nie być świadomy, że jego działka objęta jest ochroną. Kolejna propozycja to wprowadzenie terminu „zakład termicznego przekształcania odpadów” (ZTPO), obejmującego m.in. nowoczesne technologie pirolizy czy zgazowania obok tradycyjnego spalania. Zmiana ta ma umożliwić obniżenie kosztów energii, szybsze uzyskiwanie pozwoleń oraz wytwarzanie nowych produktów z odpadów, co poprawi jakość powietrza i zmniejszy obciążenie środowiska.

Zmiany dla świata finansów

W nowym pakiecie przewidziano trzy duże zmiany dla sektora bankowego. Po pierwsze, postulowane jest wzmocnienie banków spółdzielczych. To powinno ułatwić finansowanie MŚP, m.in. poprzez uproszczenie zasad działania zrzeszeń i odejście od wymogu jednomyślności.

Kolejna zmiana to ograniczenie obowiązku składania oświadczeń o efektywnym nadzorze KNF wyłącznie do przypadków spoza EOG. Obecnie obowiązek ten dotyczy wszystkich przypadków outsourcingu, także wewnątrz EOG, co generuje niepotrzebne koszty i wydłuża procedury. Dodatkowo postulowane są zmiany w ustawie o kredycie konsumenckim. Mają one doprecyzować definicję kredytu wiązanego, zasady odstąpienia od umowy oraz obowiązki sprzedawcy i kredytodawcy.

Inne zmiany

Oto pozostałe propozycje z różnych dziedzin życia i działalności biznesu:

• Podniesienie progu kosztowego w procedurze IOWISZ do 10 mln zł oraz uproszczenie formularza, co ma przyspieszyć inwestycje medyczne, zwłaszcza te realizowane bez udziału środków publicznych.
• Dostosowanie przepisów o uldze żołnierskiej w CIT do sytuacji firm z przesuniętym rokiem podatkowym, aby objąć preferencjami także spółki rozpoczynające działalność w drugiej połowie roku.
• Skrócenie terminów rozpatrywania sporów infrastrukturalnych przez Prezesa UKE, co usprawni inwestycje w sieci szerokopasmowe i zmniejszy ryzyko utraty środków z KPO.
• Wprowadzenie realnych mechanizmów wdrażania Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami, aby poprawić dostępność instytucji publicznych oraz zapewnić skuteczne egzekwowanie praw osób z niepełnosprawnościami, eliminując np. bariery architektoniczne.
• Ułatwienie składania zbiorczych wniosków do rejestrów Urzędu Patentowego oraz ujednolicenie formularzy, co uprości procesy rejestrowe i wyeliminuje konieczność składania odrębnych dokumentów w podobnych sprawach.
• Ujednolicenie zasad ustalania i wypłaty odszkodowań za wywłaszczenia pod inwestycje celu publicznego, poprzez stworzenie wspólnych przepisów dla 14 specustaw oraz wprowadzenie programu dobrowolnych nabyć, co umożliwi szybsze i bardziej przejrzyste pozyskiwanie nieruchomości na cele publiczne.

Główne wnioski

1. Sprawniejsze państwo i prostsze życie obywatela dzięki cyfryzacji i automatyzacji. Dwunasty pakiet zmian proponowany przez zespół SprawdzaMY kładzie duży nacisk na ułatwienia dla obywateli poprzez eliminację zbędnej biurokracji i przyspieszenie procesów administracyjnych. Kluczowe inicjatywy to m.in. automatyczne przyznawanie zasiłku pogrzebowego, elektroniczna karta zgonu, cyfrowa rekrutacja na studia oraz dostęp notariuszy do rejestrów PESEL i stanu cywilnego. Zmiany te mają przyczynić się do budowy bardziej empatycznego, nowoczesnego i sprawnego państwa, w którym obywatel nie jest petentem, lecz partnerem – oszczędzającym czas i nerwy w kontaktach z urzędami.
2. Deregulacja i cyfryzacja na rzecz bardziej przyjaznego środowiska dla przedsiębiorców. Znaczna część pakietu koncentruje się na likwidacji barier dla biznesu, zwłaszcza małych i średnich firm. Przedsiębiorcy mogą liczyć na uproszczenie przepisów budowlanych, skrócenie procedur konserwatorskich, łatwiejszy obrót fakturami korygującymi oraz ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa przed Urzędem Patentowym. Nowością jest również propozycja minimalnej opłaty manipulacyjnej w systemie kaucyjnym, która ma chronić małe sklepy przed przerzucaniem na nie kosztów.
3. Reforma instytucji i usług publicznych – więcej przejrzystości, mniej zbędnych formalności. Trzeci filar pakietu to głębokie zmiany instytucjonalne, mające przynieść obywatelom bardziej spójne, sprawiedliwe i szybkie wsparcie. Najbardziej znacząca propozycja dotyczy komisji orzekających (ZUS, KRUS, zespoły ds. niepełnosprawności) – planowana jest ich unifikacja oraz wdrożenie jednolitych standardów i systemu informatycznego, który zakończy obecny chaos i rozbieżności w decyzjach. Inne postulaty dotyczą m.in. elastyczniejszych zasad zatrudniania nauczycieli specjalistów, wzmocnienia banków spółdzielczych, doprecyzowania przepisów kredytowych oraz ułatwień dla inwestycji w służbie zdrowia.