Analizy

Czy Rosja wydaje na wojsko więcej niż UE? 8 wykresów

Podczas wizyty sekretarza generalnego NATO Marka Ruttego w Waszyngtonie ujawniono nowe szacunki wydatków obronnych za 2024 r. Polska wciąż znajduje się na czele krajów Sojuszu Północnoatlantyckiego. Porównujemy pod tym względem USA, Chiny, Rosję i UE.

Marek Skawiński

28.04.2025, 19:00

Z tego artykułu dowiesz się…

Jak przedstawiają się wydatki militarne w krajach NATO wg najnowszych danych.
Jak wyglądały wydatki obronne na świecie wg danych SIPRI.
Jakie czynniki powinno brać się pod uwagę, porównując wydatki militarne państw z ekonomicznego punktu widzenia.

Sytuacja geopolityczna staje się coraz bardziej napięta w związku z negocjacjami prowadzonymi w sprawie pokoju między Rosją a Ukrainą, wojnami handlowymi czy konfliktem na linii Indie-Pakistan. W centrum uwagi od dłuższego już czasu znajdują się wydatki militarne w związku z wielokrotnie artykułowanymi żądaniami administracji Donalda Trumpa, by Europa je zwiększyła.

W ubiegłym tygodniu sekretarz generalny NATO Mark Rutte przedstawił najnowsze dane dotyczące wydatków obronnych w państwach sojuszu. Sztokholmski Międzynarodowy Instytut Badań Pokojowych (SIPRI) zbiera informacje również o wydatkach na zbrojenia dla krajów nie będących członkami NATO. Jakie wnioski płyną z analizy tych danych?

1. Europa goni USA, ale wciąż znacznie odstaje

W ostatniej dekadzie znacząco zmniejszył się dystans w wydatkach militarnych USA i Europy w relacji do PKB. W 2014 r. USA przeznaczały 3,7 proc. PKB, a Europa (wraz z Kanadą) zaledwie 1,4 proc. Różnica w wysokości 2,3 pp. PKB spadła zgodnie z najnowszymi danymi do 1,2 pp. PKB. Wynika to zarówno ze zmniejszania wydatków przez USA (o 0,5 pp. w trakcie omawianego okresu), jak i zwiększenia ich przez pozostałe kraje NATO (o 0,6 pp. PKB). Proces ten będzie nasilał się również w najbliższych latach. O parasolu ochronnym dla Europy z perspektywy historycznej pisałem tu.

2. Polska liderem wydatków na obronność w NATO (4,07 proc. PKB)

Zgodnie z oczekiwaniami nasz kraj otwiera zestawienie krajów o najwyższych wydatkach militarnych w relacji do PKB. Za nami są kraje bałtyckie (3,1-3,4 proc. PKB) oraz USA (3,2 proc. PKB). Już tylko dziewięć krajów członkowskich NATO nie spełnia celu 2 proc. przeznaczanych na zbrojenia. NATO nie opublikowało szacunków na 2025 r., ale można się spodziewać, że ta liczba będzie się z każdym rokiem zmniejszała. Świadczą o tym chociażby zapowiedzi płynące z Hiszpanii czy Włoch.

3. Wszyscy w NATO się zbroją

W 2024 r. nie było ani jednego kraju członkowskiego NATO, który nie zwiększyłby wydatków na obronność w porównaniu z 2023 r. Najbardziej urosły wydatki w Polsce i Czechach (0,8 pp. PKB), a także Rumunii (0,7 pp. PKB). Zwraca uwagę spory postęp w Niemczech (0,5 pp.). Najmniej zwiększyły wydatki kraje południa Europy (Hiszpania i Włochy), ale także Wielka Brytania (0,1 pp. PKB).

4. Wschodnia flanka

Geografii nie da się oszukać. Względem 2021 r. (czyli przed inwazją Rosji na Ukrainę) najmocniej wydatki na obronność zwiększyły kraje najbardziej zagrożone imperializmem rosyjskim. Polska o 1,9 pp. PKB, kraje bałtyckie o 1,2-1,4 pp. PKB a Finlandia o 0,9 pp. Kraje najbardziej oddalone od Moskwy albo nieznacznie zwiększyły wydatki (Hiszpania o 0,2 pp. PKB), albo wręcz je zmniejszyły (Włochy, Portugalia).

5. Niewielkie błędy szacunków

Ostatni szacunek NATO pochodził z czerwca 2024 r. W porównaniu do niego ubiegłotygodniowe dane wskazują, że Litwa i Łotwa wydały więcej (o 0,2 pp. PKB), natomiast USA mniej (także o 0,2 pp. PKB). Dla większości krajów korekta była jednak nieznaczna. W przypadku Polski wyniosła -0,05 pp. PKB.

6. Perspektywa globalna

Jak już wspomniano, baza SIPRI umożliwia rozszerzenie analizy na kraje nie będące członkami NATO. Najwięcej na wydatki militarne w relacji do PKB wydała w 2024 r. Ukraina (ok. 1/3 PKB). Dużo przeznaczają na to także inne prowadzące zbrojne konflikty kraje: Izrael (9 proc. PKB) czy Rosja (7 proc.). Bardzo dużo przeznacza się również na ten cel na Bliskim Wschodzie (Arabia Saudyjska, Kuwejt, Jordania), w niektórych krajach afrykańskich (Burkina Faso, Mali) czy w skonfliktowanych ze sobą Armenii i Azerbejdżanie.

Zwracają uwagę umiarkowane (np. w porównaniu do USA) wydatki militarne Chin (1,7 proc. PKB) oraz Indii (2,3 proc. PKB). Oczywiście szacunki w przypadku Chin są obarczone szczególną dozą niepewności. Najmniejsze wydatki na obronność notowane są w krajach neutralnych: Austrii, Szwajcarii, Meksyku, Irlandii czy Haiti. Nie przekraczają one tam 1 proc. PKB. Wyjątkiem jest również neutralna Serbia (2,6 proc.).

7. Wydatki bezwzględne

Do tej pory analiza skupiała się na wydatkach militarnych w relacji do PKB. Ale tak naprawdę znaczenie mają bezwzględne wydatki, czyli uwzględniające wielkość gospodarki kraju. Tak jak w epoce przednowożytnej o potencjale militarnym kraju stanowiła liczba ludności, tak obecnie można ją (z zastrzeżeniami, o czym później) przybliżyć całkowitymi wydatkami przeznaczonymi na obronność.

Powyższe zestawienie pokazuje znaczącą przewagę USA, których wydatki w 2024 r. wyniosły niemal bilion dolarów. Na dalszych miejscach plasują się Chiny (314 mld dolarów) oraz Rosja (149 mld dolarów). USA przeznaczają na obronność tyle, co dziewięć następnych krajów razem wziętych.

Ale należy tu poczynić istotne zastrzeżenie. Po pierwsze, do uzyskania powyższych wyników użyto rynkowego kursu wymiany (aby przeliczyć wydatki danych krajów na dolary). Niemniej jednak za jednego dolara można zaopatrzyć się w znacząco inną ilość dóbr lub usług nie podlegających wymianie międzynarodowej w Chinach oraz USA. Najlepszym przykładem mogą być uposażenia żołnierzy – chiński budżet na wynagrodzenia przeliczony po rynkowym kursie wymiany zapewniałby znacznie mniejszą liczbę żołnierzy niż w rzeczywistości. Z drugiej strony, są dobra, które nie zależą od lokalnych cen (np. zamówienia za granicą na dany sprzęt).

A zatem ani rynkowy kurs wymiany, ani parytet siły nabywczej nie jest najlepszym przelicznikiem dla porównania wydatków militarnych. Podczas zimnej wojny analitycy amerykańscy porównywali potencjał USA i Związku Radzieckiego, tworząc specjalne miary „militarnego parytetu siły nabywczej". Podobne ćwiczenie przeprowadził Peter Robertson, ekonomista z Australii. Zgodnie z uzyskanymi przez niego wynikami o ile w 2023 r. wydatki wojskowe Chin stanowiły 32 proc. wydatków USA, to biorąc korektę na militarny parytet siły nabywczej, stanowiły już niemal 60 proc. A więc przewaga USA się utrzymuje, ale jest mniejsza, niż sugerowałby rynkowy kurs wymiany.

8. UE a Rosja

Podobne zastrzeżenie trzeba mieć z tyłu głowy, porównując wydatki UE oraz Rosji. O ile kraje europejskie (członkowie UE będące członkami NATO) wydały w przeliczeniu po rynkowym kursie wymiany 2,6-krotność tego, co Rosja, to ta potencjalna przewaga byłaby znacznie mniejsza, gdyby wziąć pod uwagę niższe koszty dóbr i usług w Rosji. Ponadto należy pamiętać również, że liczy się zakumulowany zasób sprzętu będący pochodną przeszłych wydatków, jak i zużycia.

W ciągu ostatniej dekady znacząco zmniejszył się dystans w wydatkach militarnych USA i Europy w relacji do PKB. Ale różnica wciąż pozostaje znacząca. USA wydały w 2024 r. 3,2 proc. PKB, a Europa (wraz z Kanadą) 2 proc. PKB. Polska otwiera zestawienie krajów o najwyższych wydatkach militarnych w relacji do PKB (4,1 proc.). Za nami są kraje bałtyckie (3,1-3,4 proc. PKB). Już tylko dziewięć krajów członkowskich NATO nie spełnia celu 2 proc. przeznaczanych na zbrojenia.
Najwięcej na wydatki militarne na świecie w relacji do PKB wydała w 2024 r. Ukraina (ok. 1/3 PKB). Izrael wydał 9 proc., natomiast Rosja 7 proc. PKB. Zwracają uwagę umiarkowane (np. w porównaniu do USA) wydatki militarne Chin (1,7 proc. PKB) oraz Indii (2,3 proc. PKB).
Wydatki USA w 2024 r. wyniosły niemal bilion dolarów. Na dalszych miejscach plasują się Chiny (314 mld dolarów) oraz Rosja (149 mld dolarów). USA przeznaczają na obronność tyle, co dziewięć następnych krajów razem wziętych. Jednakże ani rynkowy kurs wymiany, ani parytet siły nabywczej nie są najlepszym przelicznikiem dla porównania wydatków militarnych. Zależą one bowiem od proporcji zakupionego sprzętu (często za granicą) oraz kosztów personelu. Dla przykładu o ile w 2023 r. wydatki wojskowe Chin stanowiły 32 proc. wydatków USA, to biorąc korektę na militarny parytet siły nabywczej, stanowiły już niemal 60 proc. A więc przewaga USA się utrzymuje, ale jest mniejsza, niż sugerowałby rynkowy kurs wymiany.