Wydatki publiczne w Polsce i UE. Ile ich jest i na co są przeznaczane na 9 wykresach

Decyzje o przeznaczeniu pieniędzy, którymi dysponuje państwo (w postaci zebranych podatków oraz zaciągniętych pożyczek), mają fundamentalne znaczenie dla naszego życia społeczno-gospodarczego. Na ile wydatki są prorozwojowe, a na ile koncentrują się na zachowaniu spójności społecznej? Czy ich poziom jest adekwatny do wyznaczanych w danych dziedzinach celów lub naszego poziomu rozwoju? Opublikowane dziś przez Eurostat dane COFOG za 2023 r. pozwalają zastanowić się nad tymi kwestiami, a także porównać akcenty wydatkowe w Polsce z innymi krajami Unii Europejskiej (UE).

1. Wydatki państwa sięgnęły w Polsce w 2023 r. 47 proc. To nieco mniej niż średnia dla UE

Wykres interaktywny

Pełny ekran

Średnia dla UE jest średnią ważoną, a zatem większe znaczenie przy jej liczeniu mają duże kraje, takie jak Francja czy Niemcy. W Irlandii, w której międzynarodowe korporacje odgrywają dużą rolę w tworzeniu PKB, ten wskaźnik znacznie odbiega od poziomu konsumpcji krajowej. Z tego względu relacja wydatków do PKB jest niska. W Polsce w porównaniu z 2014 r. udział wydatków publicznych wzrósł o 4,3 pp. PKB, a w UE spadł o 0,2 pp. PKB. Zwraca uwagę również wysoki wzrost wydatków na Słowacji (6,5 pp.) i znaczne spadki w Danii i Portugalii (8-9 pp.).

2. Osiągnięty w 2023 r. poziom wydatków był piąty pod względem wartości w ciągu niemal 30 lat. Wydatki socjalne były na poziomie zbliżonym do historycznej średniej.

Wykres interaktywny

Pełny ekran

Wyższe niż obecnie wydatki w stosunku do PKB zanotowano w Polsce jedynie w drugiej połowie lat 90-tych oraz w roku wybuchu pandemii COVID-19. Spowolnienie gospodarcze sprzyja wzrostowi tej relacji, a wzrost PKB w 2023 r. wyniósł zaledwie 0,1 proc.

Ochrona socjalna to największa kategoria wydatkowa wg COFOG. Obejmuje emerytury i renty, zasiłki dla bezrobotnych czy transfery rodzinne. W latach 2001-2003 kategoria ta wynosiła 18,4-18,8 proc. PKB, a w 2023 r. 16,9 proc. PKB. Wówczas większe znaczenie miały zasiłki dla bezrobotnych i renty z tytułu niezdolności do pracy, a dziś polityka prorodzinna. W danych za 2024 r. można spodziewać się wzrostu tej relacji ze względu na podniesienie 500+ do 800+ oraz wysoką waloryzację emerytur i rent.

3. Wydajemy na świadczenia społeczne mniej niż inne kraje UE

Wykres interaktywny

Pełny ekran

Ważnym zastrzeżeniem jest to, że powyższa kategoria obejmuje wydatki brutto. Część transferów jest natomiast opodatkowana (np. emerytury i renty w Polsce) i ten zakres znacząco różni się między krajami. Ponadto, część transferów społecznych jest zaprojektowana w postaci tzw. „wydatków podatkowych" (w Polsce tłumaczy się to na termin „preferencje podatkowe", co nieco zmniejsza wartość informacyjną). Z punktu widzenia celów nie ma znaczenia, czy są to ulgi, czy transfery dla danej grupy, ale z punktu widzenia klasyfikacji – już tak.

4. Polska, podobnie jak kraje europejskie, zredukowała wydatki militarne po 1999 r.

Wykres interaktywny

Pełny ekran

Powyższe zestawienie ma nieco inną metodologię niż wydatki obronne według NATO. Najważniejszą różnicą jest to, że w metodologii unijnej istotny jest moment dostawy sprzętu, a nie moment jego zakupu. Zestawienie wydatków militarnych według COFOG za 2023 r. można znaleźć w niedawnym artykule.

5. Wydatki na zdrowie sięgnęły w 2023 r. 5,7 proc. PKB, czyli tyle, ile w pandemicznym 2021 r...

Wykres interaktywny

Pełny ekran

W latach 1995-2010 zaobserwować można stopniowy wzrost publicznych wydatków na zdrowie. Polska rozpoczęła jednak z bardzo niskiego poziomu (2 proc. PKB). W 2010 r. osiągnięty został lokalny szczyt w wysokości 5 proc. PKB, po którym nastąpiła dekada niższych wydatków (średnia 2011-2019 to 4,7 proc. PKB). Zmiana nastąpiła dopiero po wybuchu pandemii. Wydatki edukacyjne natomiast systematycznie spadają, co w sporym stopniu powiązane jest z demografią (mniejszą liczbą osób w poszczególnych rocznikach).

6. ... ale w porównaniu z innymi krajami wciąż przeznaczamy mniej na publiczną ochronę zdrowia

Wykres interaktywny

Pełny ekran

Jedną z przyczyn (choć w niepełnym stopniu wyjaśniającym różnice) jest to, że wciąż mamy relatywnie młodsze niż pozostałe kraje UE społeczeństwo. Niemniej spory wzrost wydatków rok do roku (o 0,5 pp.) pozwolił nam przesunąć się o kilka pozycji w stronę środka stawki. O niepewnej ścieżce kształtowania się wydatków na zdrowie w przyszłości pisałem tu.

7. Mimo spadku nakładów na edukację wciąż wydajemy na nią relatywnie więcej niż w UE

Wykres interaktywny

Pełny ekran

Niewielki spadek po 2005 r. można zaobserwować także w UE. Od tego czasu nakłady na ten cel spadły tam z 4,9 proc. do 4,7 proc. PKB w 2023 r. W Polsce z 6,1 proc. do 5 proc. PKB. A zatem wciąż wydajemy więcej niż inne kraje UE, ale skala tej dysproporcji (korzystnej z punktu widzenia rozwoju gospodarczego) znacząco się zmniejszyła.

8. Odwrót od wydatków na mieszkalnictwo

Wykres interaktywny

Pełny ekran

W Polsce w latach1995-2019 wydatki w kategorii „gospodarka mieszkaniowa i komunalna" spadły z 1,8 proc. do 0,5 proc. PKB. Podobny trend jak w Polsce można zaobserwować również w krajach UE. W UE w tym samym czasie ich zmniejszenie się wyniosło 0,5 pp. (z 1,1 proc. do 0,6 proc.). Średnia dla UE w ostatnich trzech latach jest zaburzona przez program subsydiów (tzw. superbonus 110), co doprowadziło do tego, że wydatki w 2023 r. w tej kategorii sięgnęły we Włoszech 4,3 proc. PKB, a średnia dla UE wzrosła do 1,2 proc. PKB.

9. Podsumowanie: na co wydajemy więcej, a na co mniej niż kraje UE

Wykres interaktywny

Pełny ekran

Przy porównywaniu poszczególnych kategorii warto pamiętać, że całkowite wydatki w Polsce są niższe niż w UE o 2 pp. PKB. A zatem gdybyśmy przeznaczali na jakąś kategorię tyle samo, co kraje UE jako proc. PKB, stanowiłoby to większy udział wydatków w całości.

Główne wnioski

1. Wydatki państwa sięgnęły w Polsce w 2023 r. 47 proc. PKB. To nieco mniej niż średnia dla UE (49 proc.). Wyższe niż obecnie wydatki w stosunku do PKB zanotowano w Polsce jedynie w drugiej połowie lat 90-tych oraz w roku wybuchu pandemii COVID-19. Spowolnienie gospodarcze sprzyja wzrostowi tej relacji, a wzrost PKB w 2023 r. wyniósł zaledwie 0,1 proc.
2. Wydatki publiczne na zdrowie sięgnęły w 2023 r. rekordowych 5,7 proc. PKB. Ale to wciąż mniej niż średnio w UE (7,3 proc.). W latach 1995-2010 zaobserwować można stopniowy wzrost publicznych wydatków na zdrowie. Polska rozpoczęła z bardzo niskiego poziomu (2 proc. PKB). W 2010 r. osiągnięty został lokalny szczyt w wysokości 5 proc. PKB, po którym nastąpiła dekada niższych wydatków (średnia 2011-2019 to 4,7 proc. PKB).
3. Polska w porównaniu do UE relatywnie więcej wydaje na obronę narodową (o 60 proc.) oraz porządek publiczny (o 35 proc.), a najmniej na zdrowie (o 22 proc.) i działalność ogólnopaństwową (w tym administrację) o 17 proc.