430 mln dolarów dla Mali. Koniec sporu z Barrickiem o jedną z największych kopalń złota w Afryce

Porozumienie przewiduje, że Barrick wypłaci 144 mld franków CFA [waluta używana w 14 krajach Afryki Zachodniej i Centralnej, powiązana historycznie z Francją i utrzymywana w stałym kursie wobec euro – przyp. red.] w ciągu sześciu dni od podpisania umowy z rządem Mali. Kolejne 50 mld zostanie rozliczone poprzez kompensatę należności z tytułu VAT. Pozostałe 50 mld zostało już wypłacone w 2024 r.

Warunki ugody

Na mocy zawartego porozumienia Barrick wycofuje swój pozew arbitrażowy przeciwko Mali przed trybunałem Banku Światowego (Międzynarodowe Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych – ICSID), złożony w grudniu 2024 r. W zamian Mali zobowiązało się do:

• wycofania wszystkich zarzutów wobec Barricka i jego spółek zależnych​,
• zwolnienia czterech pracowników firmy przetrzymywanych od miesięcy w więzieniu w Bamako​,
• przekazania kontroli operacyjnej z powrotem Barrickowi – kopalnią od czerwca 2025 r. zarządzał tymczasowy administrator wyznaczony przez sąd w Bamako​.

Firma zaakceptuje ponadto postanowienia kodeksu górniczego Mali z 2023 r. Licencja na eksploatację kopalni Loulo, która wygasała w lutym 2026 r., zostanie przedłużona o kolejną dekadę. Mali ma w ramach nowej umowy otrzymywać około 90 mld franków CFA rocznie w formie dywidend, a także tantiemy i udziały zgodnie z nowym kodeksem górniczym – poinformował minister finansów Alousséni Sanou w wywiadzie dla malijskiej telewizji publicznej ORTM.

Chronologia konfliktu

Korzenie sporu sięgają 2023 r., gdy wojskowa junta Mali pod przywództwem pułkownika Assimi Goïty uchwaliła nowy kodeks górniczy. Ten znacząco zwiększał udział państwa w zyskach z wydobycia złota. Nowe przepisy podniosły potencjalny udział państwa w projektach górniczych z 20 proc. do 35 proc., w tym 10 proc. darmowych udziałów dla rządu i możliwość nabycia kolejnych 25 proc. na warunkach komercyjnych.

Przeczytaj: Cyfrowy wyścig w Afryce. Kontynent inwestuje w internet, a hakerzy i szpiedzy nie śpią

Znaczenie kompleksu Loulo-Gounkoto

Loulo-Gounkoto to jeden z największych kompleksów wydobycia złota na świecie i zdecydowanie największy w Mali. W 2024 r. kopalnie wyprodukowały ponad 720 tys. uncji złota. Stanowiło to około 43 proc. całej produkcji przemysłowej złota w Mali i odpowiadało za 15 proc. globalnej produkcji Barrick.

Przeczytaj: Z Donbasu na Saharę. Ukraińskie drony zmieniają oblicze konfliktów w Afryce

Wartość rocznej produkcji kompleksu szacowana jest na około 1,9 mld dolarów przy obecnych cenach złota. Barrick posiada 80 proc. udziałów w kompleksie, a rząd Mali – pozostałe 20 proc.

Wstrzymanie operacji miało dramatyczny wpływ na gospodarkę Mali. Produkcja przemysłowa złota w kraju spadła o 32 proc. w ujęciu rocznym do końca sierpnia 2025 r.

Rola złota w gospodarce Mali

Mali jest jednym z największych producentów złota w Afryce i plasuje się w pierwszej piętnastce na świecie. Sektor wydobywczy odpowiada za około 25 proc. PKB kraju i stanowi źródło około 80 proc. przychodów eksportowych. Złoto generuje także około 25 proc. dochodów budżetowych państwa.​

Przemysł górniczy tworzy bezpośrednio i pośrednio około 400 tys. miejsc pracy. Dla porównania – wartość eksportu złota z Mali w 2022 r. wyniosła około 3,24 mld dolarów.

Fala „nacjonalizmu zasobowego” w Sahelu

Konflikt Barrick–Mali wpisuje się w szerszy trend nacjonalizmu zasobowego (ang. resource nationalism). Nasila się on w regionie Sahelu po serii wojskowych zamachów stanu.

Mali, Burkina Faso i Niger – trzy kraje rządzone przez junty wojskowe – utworzyły w 2023 r. Sojusz Państw Sahelu (AES) i formalnie wystąpiły ze Wspólnoty Gospodarczej Państw Afryki Zachodniej (ECOWAS) w styczniu 2025 r. Rządy wojskowe tych państw dążą do większej kontroli nad zasobami naturalnymi. Argumentują, że przez dekady zagraniczne korporacje czerpały nadmierne zyski kosztem lokalnych społeczności.

„Nacjonalizacja zasobów jest kluczowa dla narracji wojskowych rządów Sahelu. Przejmują kontrolę nad swoimi krajami i eliminują to, co nazywają zachodnim wyzyskiem” – mówi Ulf Laessing, szef programu Sahel Fundacji Konrada Adenauera w Mali.​

W listopadzie 2024 r. podobna sytuacja dotknęła australijską firmę Resolute Mining. Jej prezes Terry Holohan i dwaj dyrektorzy zostali aresztowani w Bamako. Firma została zmuszona do zapłaty 160 mln dolarów, aby doprowadzić do ich uwolnienia. W Burkina Faso trwa z kolei arbitraż międzynarodowy z kanadyjską firmą Sarama Resources, która domaga się 242 mln dolarów odszkodowania za cofniętą licencję górniczą.​

Znaczenie porozumienia

Ugoda między Barrickiem a Mali może wyznaczać nowy model rozwiązywania sporów między zagranicznymi firmami wydobywczymi a afrykańskimi rządami dążącymi do większego udziału w zyskach z eksploatacji zasobów naturalnych.

Dla Barricka porozumienie oznacza możliwość wznowienia pełnej produkcji w jednej z najważniejszych kopalń w portfolio firmy. Akcje spółki na giełdzie w Toronto wzrosły o 6 proc. po ogłoszeniu wstępnego porozumienia.

Dla Mali ugoda potwierdza skuteczność twardej strategii negocjacyjnej, choć ceną był znaczący spadek produkcji złota i pogorszenie klimatu inwestycyjnego. Minister finansów zapowiedział, że państwo będzie teraz otrzymywać znacznie większe przychody z kopalni zgodnie z nowym kodeksem górniczym.

Nowy tymczasowy prezes Barrick, Mark Hill, zapowiedział zmianę strategii firmy i większe skupienie na projektach w Ameryce Północnej, co może zwiastować dalsze zmiany w afrykańskim portfolio kanadyjskiego giganta górniczego.

Główne wnioski

1. Ugoda kończy okres niepewności wokół kluczowej kopalni i daje Mali większy udział w zyskach.
2. Konflikt Barricka z Mali wpisuje się w szerszy trend nacjonalizmu zasobowego w państwach Sahelu.
3. Spór pokazuje, że afrykańskie rządy coraz mocniej walczą o kontrolę nad bogactwami naturalnymi swoich krajów.