Kosmiczny wyścig zbrojeń. Jak 35 mld euro z Berlina i odnowiona ESA mają zmienić zasady gry na orbicie?

Ta deklaracja niemieckiego rządu ma być czymś więcej niż tylko nową pozycją w budżecie. Sygnalizuje zasadniczą zmianę w myśleniu największej europejskiej gospodarki o przestrzeni kosmicznej. Przez dziesięciolecia niemiecka polityka trzymała się niepisanej zasady: kosmos służy przede wszystkim pokojowej eksploracji i celom komercyjnym. Dziś Berlin zmienia kurs. Urzędnicy otwarcie mówią o budowie „solidnej, odstraszającej” infrastruktury satelitarnej. Przygotowują się na scenariusz, w którym przyszłe wojny będą rozstrzygać się na orbicie.

Na granicy pokoju i wojny

Granica między cywilną a wojskową aktywnością w kosmosie stała się niemal niewidoczna. Funkcjonowanie współczesnych Niemiec – od rynków finansowych, przez kontrolę ruchu lotniczego i sieci energetycznych, aż po systemy opieki zdrowotnej – jest całkowicie zależne od niezakłóconych usług satelitarnych. Kiedy Rosja zakłóca sygnał GPS w regionie Morza Bałtyckiego, co zdarza się regularnie, konsekwencje dotykają zarówno cywilne szlaki żeglugowe, jak i operacje wojskowe.

Złudzenia, że kosmos pozostanie przestrzenią wolną od konfliktów, zostały rozwiane już dawno. Symbolicznym momentem był chiński test broni antysatelitarnej w 2007 r. W jego wyniku zniszczono nieaktywnego satelitę, tworząc tysiące groźnych odłamków na orbicie. Późniejsze pokazy satelitów z robotycznymi ramionami oraz rozwój orbitalnych technologii wojskowych jedynie potwierdziły, że kosmos stał się kolejną areną rywalizacji mocarstw.

Gen. Michael Traut, dowódca niemieckich sił kosmicznych, otwarcie przyznaje, że niemieckie satelity regularnie padają ofiarą prowokacji ze strony Rosji i Chin. Blokowanie toru lotu, zagłuszanie sygnałów czy próby przejęcia kontroli nad systemami łączności stały się niepokojącą codziennością. Skala niemieckiej bezbronności – jak wskazują eksperci – jest uderzająca.

W rozmowie z „Tagesschau” Antje Nötzold, analityczka ds. kontroli zbrojeń w kosmosie z Uniwersytetu w Bonn, ujmuje to dosadnie.

„W przestrzeni kosmicznej nie dysponujemy żadnymi aktywnymi możliwościami obrony” – ostrzega Antje Nötzold.

Dziś cały system bezpieczeństwa kosmicznego Niemiec opiera się na sojusznikach i na kalkulowaniu manewrów, które satelity muszą wykonywać, by uniknąć zagrożeń. W erze cyfrowej to strategia przypominająca trzymanie kciuków.

To właśnie rozdźwięk między rosnącą zależnością od przestrzeni kosmicznej a brakiem narzędzi jej obrony skłonił rząd w Berlinie do stworzenia Strategii Bezpieczeństwa Przestrzeni Kosmicznej („Weltraumsicherheitsstrategie”). Dokument, podpisany wspólnie przez ministra obrony Borisa Pistoriusa i szefa niemieckiej dyplomacji Johanna Wadephula, po raz pierwszy oficjalnie uznaje orbitę za odrębną sferę działań wojskowych – równorzędną wobec lądu, powietrza, morza i cyberprzestrzeni. Mówiąc wprost: kosmos stał się kolejnym potencjalnym polem bitwy.

Trzy filary nowego planu Berlina

Strategia opiera się na trzech filarach, które w praktyce oznaczają daleko idące rozszerzenie niemieckich ambicji wojskowych. Jak wynika z analizy portalu Breaking Defense, plan obejmuje:

1. Wczesne wykrywanie zagrożeń i szybka reakcja. Centrum operacyjne Dowództwa Kosmicznego w Uedem monitoruje orbitę 24/7, ale Niemcy chcą pójść dalej. Powstanie globalna sieć czujników, która pozwoli śledzić podejrzane działania w czasie rzeczywistym, a dane będą natychmiast przekazywane do centrów koordynacyjnych, przygotowanych do szybkiego reagowania.
2. Odstraszanie i odporność. Kluczowa jest inwestycja warta 35 mld euro, obejmująca m.in. konstelację satelitów na różnych orbitach, co zwiększy odporność całego systemu. Nawet zniszczenie części obiektów nie doprowadzi do paraliżu usług. Strategia przewiduje również „wysoce manewrowe, trudne do wykrycia satelity rozpoznawcze i ochronne” – określane jako „satelity-bodyguardy” – oraz rozwój narzędzi umożliwiających ograniczenie lub uniemożliwienie przeciwnikom wojskowego wykorzystania kosmosu. Wśród rozważanych rozwiązań pojawia się nawet broń precyzyjnego rażenia i technologie hipersoniczne. Równolegle zaplanowano wzmocnienie cyberbezpieczeństwa stacji naziemnych i infrastruktury startowej. Bundeswehra ma także utworzyć własne centrum operacji satelitarnych, by zmniejszyć zależność od infrastruktury cywilnej i sojuszniczej.
3. Współpraca międzynarodowa. Berlin chce ściśle koordynować działania z partnerami – zarówno w ramach NATO, jak i rozwijanej architektury bezpieczeństwa UE. Równocześnie planuje promować w ONZ globalne standardy „odpowiedzialnego zachowania państw” w kosmosie.

Europejska Agencja Kosmiczna wkracza do gry

Podczas gdy Niemcy intensywnie rozbudowują swoje kosmiczne zdolności wojskowe, Europejska Agencja Kosmiczna (ESA) przechodzi kluczową zmianę. Od momentu założenia w 1975 r. przez niemal pół wieku działała w oparciu o wyłącznie cywilny mandat. Ten etap właśnie dobiegł końca.

Przełomem była Strategia Kosmiczna UE na rzecz Bezpieczeństwa i Obrony, przedstawiona przez Komisję Europejską i szefa unijnej dyplomacji w marcu 2023 r. Dokument wskazał ESA jako instytucję odpowiedzialną za wspieranie europejskiej obronności. Kropkę nad „i” postawiono podczas listopadowej rady ministerialnej ESA w Bremie. Państwa członkowskie podjęły historyczną decyzję: zatwierdziły rekordowy budżet. To 22,1 mld euro na trzy lata, czyli wzrost o 30 proc. I, co najważniejsze, przyznały ESA oficjalny mandat do działania w obszarze bezpieczeństwa i obrony.

Oficjalna narracja pozostaje ostrożna: mówi się o wspieraniu zdolności obronnych, a nie o budowie broni. W praktyce jednak zakres działań szybko się rozszerza. Dobrym przykładem jest program European Resilience from Space (ERS). Powinien on zapewnić państwom członkowskim zaawansowane możliwości wywiadu, obserwacji i rozpoznania (ISR) z orbity. Pozyskiwane dane mogą w rzeczywistości posłużyć wojsku np. do precyzyjnego namierzania celów.

Za zmianami tymi idą konkretne pieniądze: same Niemcy zwiększyły swoją składkę do ESA o 30 proc. – do 5,1 mld euro. To stanowi niemal jedną czwartą wszystkich wpłat państw członkowskich.

Ta nowa rola ESA rodzi jednak napięcia instytucjonalne. Europejska Agencja Obrony (EDA) już teraz koordynuje projekty typowo wojskowe, a unijne centrum Space Defence Hub integruje działania agencji, państw i przemysłu. Włączenie ESA w tę układankę stwarza dodatkowe wyzwania. Sami urzędnicy UE przyznają, że rywalizacja o kompetencje i problemy z koordynacją mogą osłabić skuteczność europejskich działań w kosmosie.

Berlin gra na dwóch fortepianach

Niemieckiej strategii kosmicznej nie można analizować w oderwaniu od NATO. W październiku 2024 r. Berlin oficjalnie przystąpił do operacji „Olympic Defender” – kierowanej przez USA międzynarodowej inicjatywy na rzecz bezpieczeństwa na orbicie. Niemcy dołączyły tym samym do Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Kanady, Australii i Francji, a w 2025 r. do grupy dołączyła także Nowa Zelandia.

To partnerstwo pozwala szybko zapełnić luki w zdolnościach obronnych, ale jednocześnie rodzi pytania o strategiczną niezależność. Choć dowódca US Space Command gen. Stephen N. Whiting pozytywnie ocenia niemieckie zaangażowanie, z perspektywy Berlina nadmierna zależność od amerykańskich technologii pozostaje poważnym problemem.

To właśnie chęć jego rozwiązania skłoniła niemiecki rząd do uruchomienia pakietu inwestycyjnego o wartości 35 mld euro. Minister Boris Pistorius wyraźnie zaznacza, że Niemcy muszą dysponować „bezpiecznym i niezależnym dostępem do przestrzeni kosmicznej”, zapewnianym przez konkurencyjnych europejskich dostawców.

Napięcie pomiędzy zobowiązaniami transatlantyckimi a dążeniem do autonomii strategicznej Europy widać w całym projekcie. Berlin gra na dwóch fortepianach: z jednej strony pogłębia współpracę z NATO, z drugiej rozwija własne zdolności obronne, które w razie kryzysu mają zapewnić niezależność i bezpieczeństwo.

To dwutorowe podejście wynika bezpośrednio z lekcji, jaką Niemcy wyciągnęły z wojny w Ukrainie: nawet najbliżsi sojusznicy w sytuacji konfliktu w pierwszej kolejności chronią własne interesy.

Działania ofensywne w sferze strategicznej niejednoznaczności

Najbardziej kontrowersyjna pozostaje kwestia zdolności ofensywnych. Niemiecka strategia otwarcie zapowiada stworzenie narzędzi, które pozwolą na „ograniczanie lub uniemożliwianie przeciwnikom wojskowego wykorzystania przestrzeni kosmicznej”. Dokument wymienia m.in. „głębokie, precyzyjne uderzenia” oraz „wielozadaniowe pojazdy kosmiczne zdolne do inspekcji i oddziaływania na systemy wroga”. Urzędnicy nie wykluczają kolejnych kroków. Jak podkreśla minister Boris Pistorius: „Aby skutecznie się bronić, musimy dysponować również zdolnościami odstraszania w kosmosie”.

Co to oznacza w praktyce? Berlin celowo pozostawia tę kwestię w sferze strategicznej niejednoznaczności. Źródła agencji Bloomberg wskazują na szerokie spektrum możliwych rozwiązań: od jammerów, czyli systemów zakłócających montowanych na satelitach, przez broń energii skierowanej (np. lasery), po środki walki elektronicznej, umożliwiające neutralizowanie wrogich obiektów. W takich dyskusjach regularnie pojawia się amerykańska koncepcja „counterspace capabilities” – zdolności do aktywnego zwalczania systemów orbitalnych przeciwnika.

Realizacja niemieckich planów może oznaczać zbliżanie się do niebezpiecznej granicy. Amerykański think tank Brookings Institution ostrzega, że nowy wyścig zbrojeń w kosmosie grozi poważnym zwiększeniem ilości niebezpiecznych odpadów orbitalnych. W skrajnym scenariuszu mogłoby to doprowadzić do syndromu Kesslera – kaskady zderzeń satelitów i szczątków, która na dekady uniemożliwiłaby bezpieczne korzystanie z kosmosu.

Mimo głośnych deklaracji Berlina obecne niemieckie zdolności orbitalne pozostają ograniczone. Przeznaczenie 35 mld euro na ten cel należy na razie traktować bardziej jako wyraz ambicji niż zapowiedź natychmiastowej rewolucji.

A reszta to już polityka

Powodzenie strategii w ogromnym stopniu zależy od kondycji niemieckiego przemysłu kosmicznego. Choć branża ta dobrze radzi sobie z produkcją satelitów, jej piętą achillesową pozostają samodzielne usługi startowe, czyli zdolność wynoszenia ładunków na orbitę. Aby pokonać tę słabość i przyspieszyć rozwój technologii, rząd federalny stawia na ścisłą współpracę z sektorem prywatnym w ramach partnerstw publiczno-prywatnych.

Czasu na realizację nie ma wiele. Zgodnie z planami rządu do 2030 r. Niemcy mają dysponować operacyjnymi konstelacjami satelitów, wzmocnioną i odporniejszą na zagrożenia infrastrukturą naziemną oraz odpowiednio licznym i wyspecjalizowanym personelem.

Największym wyzwaniem mogą się okazać realia polityczne i finansowe. Choć dziś strategia kosmiczna cieszy się stabilnym poparciem koalicji rządzącej, rosnące obciążenia budżetowe i inne pilne potrzeby w sektorze obronnym mogą w przyszłości utrudnić pełną realizację programu wartego 35 mld euro.

Główne wnioski

1. Przestrzeń kosmiczna stała się areną coraz ostrzejszej rywalizacji wojskowej. Niemcy, odpowiadając na agresywne działania Rosji i Chin, uznały orbitę za domenę militarną równorzędną wobec lądu czy morza.
2. Europa wkracza w nową erę: ESA otrzymuje mandat bezpieczeństwa. UE ma aktywnie rozwijać własne zdolności obronne w przestrzeni kosmicznej, choć oficjalnie unika określenia „militaryzacja”.
3. Ambicje Berlina mogą zatrzymać pieniądze i przemysł. Pełne wdrożenie niemieckiej strategii kosmicznej może ograniczyć sytuacja budżetowa oraz niedojrzałość krajowego sektora startowego.