Zaloguj się 
Dzieje się!
System kaucyjny 1.0. Fakty i mity o „kaucji”
Od 1 października 2025 r. w Polsce funkcjonuje system kaucyjny. Przypominamy cele jego wdrożenia, sprawdzamy, jak przebiega inauguracja, o co pytają internauci i konsumenci oraz jakie mity krążą na temat kaucji...
Z tego artykułu dowiesz się…
- Jakie są cele systemu kaucyjnego, który od 1 października 2025 r. funkcjonuje w naszym kraju.
- Jak wyglądają pierwsze dni z "kaucją" w Polsce.
- Jakie fakty i mity, szanse i wyzwania krążą i czyhają na producentów, operatorów i konsumentów po inauguracji systemu.
Z początkiem października 2025 r. ruszył w naszym kraju system kaucyjny, mechanizm promujący recykling i ponowne wykorzystanie opakowań. W sklepach zaczynają pojawiać się napoje w opakowaniach objętych systemem, a więc takie, na których znajduje się wyraźny znak kaucji z jej kwotą.
"Z systemów kaucyjnych korzysta już 180 mln Europejczyków. To stanowi ponad jedną czwartą populacji naszego kontynentu. W niektórych krajach szklana butelka wielokrotnego użytku wraca na rynek kilkanaście razy. To korzyść dla nas i środowiska" – informuje Ministerstwo Klimatu i Środowiska.
System kaucyjny – co, jak, gdzie, kiedy?
System kaucyjny to mechanizm, w którego ramach konsumenci przy zakupie towarów w opakowaniach objętych systemem ponoszą dodatkową opłatę (kaucję), która w momencie oddania opakowania w punkcie zbiórki jest im zwracana.
Jak zapowiada MKiŚ system kaucyjny przyczyni się do zmniejszenia zaśmiecenia środowiska odpadami opakowaniowymi, zwiększenia osiąganego poziomu recyklingu odpadów opakowaniowych oraz zmniejszenia zużycia surowców pierwotnych. Ponadto wyrobi w społeczeństwie pozytywne nawyki dot. segregowania odpadów i będzie to kolejny krok w kierunku przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym.
Start systemu kaucyjnego
Jak wyglądały pierwsze dni funkcjonowania systemu kaucyjnego w Polsce?
– 1 października ruszył system kaucyjny w Polsce. Tak przynajmniej wynika z komunikatów Ministerstwa Klimatu i Środowiska oraz przekazów medialnych. W sklepach jednak wciąż nie znajdziemy opakowań ze znakiem kaucji, wskazującym na objęcie ich systemem. Dla bacznych obserwatorów, zarówno zmian przepisów, jak i procesu tworzenia systemów kaucyjnych, to nie stanowi zaskoczenia. Ostatni kwartał bieżącego roku będzie w rzeczywistości okresem przejściowym, w którym tylko nieliczne firmy – raczej pilotażowo – zdecydują się na przystąpienie do systemu. Jednocześnie doniesienia medialne i akcje informacyjne prowadzone przez resort klimatu już teraz przygotowują społeczeństwo na zmianę zasad i nawyków związanych z prawidłową segregacją butelek i puszek objętych kaucją – zapewnia Paweł Sosnowski, pełnomocnik zarządu ds. regulacji środowiskowych w Grupie Interzero.
Tomasz Suligowski, prezes OK Operator Kaucyjny przyznaje, że inauguracja systemu kaucyjnego w Polsce przebiegła spokojnie i zgodnie z planem.
– System rusza powoli, opakowania oznaczone kaucją będą stopniowo pojawiać się na półkach sklepowych, a konsumenci z czasem przyzwyczają się do nowych zasad. To proces, który musi potrwać. Pierwszego dnia systemu nie było kolejek przy automatach. Sklepy mają czas, by krok po kroku wdrażać nowe procedury i uczyć się ich w praktyce. Wyraźniejsze tempo zmian zobaczymy w kolejnych miesiącach, gdy opakowań kaucyjnych zacznie przybywać. System nabierze pełnego rozpędu wiosną przyszłego roku – dodaje Tomasz Suligowski.
Uruchomienie systemu było zwieńczeniem wielu miesięcy intensywnych przygotowań, szczególnie w obszarze współpracy między wieloma operatorami.
– To ogromne przedsięwzięcie organizacyjne i technologiczne. System wielooperatorowy wymaga szczelnych i przejrzystych mechanizmów. W ostatnich miesiącach udało się wiele osiągnąć w obszarze współpracy międzyoperatorskiej, podpisanie umów bilateralnych czy podpisanie umowy międzyoperatorskiej przez siedmiu operatorów. Przed nami kolejne wyzwania, ale fundamenty mamy zbudowane – przyznaje Tomasz Suligowski.
1 października Kaucja.pl najchętniej porównuje do przełomowego roku 2000.
– Był to moment długo wyczekiwany, a po północy rzeczywistość jednak pozostała taka sama. Od początku podkreślaliśmy, że 1 października to przede wszystkim data symboliczna, zapowiadająca nowy sposób myślenia o odpadach, które przestają być śmieciami, a stają się wartościowymi surowcami. To także początek zmiany naszych, czyli wszystkich konsumentów, codziennych nawyków – mówi Piotr Okurowski, prezes zarządu Kaucja.pl – Krajowy System Kaucyjny S.A.
Jego zdaniem największym wyzwaniem było przygotowanie całego systemu, technicznie, logistycznie i informacyjnie tak, by start przebiegł płynnie i bez zakłóceń.
– System kaucyjny to ogromne przedsięwzięcie obejmujące producentów, sklepy, operatorów i konsumentów, dlatego kluczowe było zsynchronizowanie działań wszystkich uczestników. Prawdziwe wyzwania operacyjne dopiero nadejdą, gdy na rynku pojawi się duża liczba opakowań z kaucją. Wtedy wzrośnie skala logistyki, transportu i rozliczeń. Na to jednak jesteśmy przygotowani. Największym i bardzo pozytywnym zaskoczeniem okazała się ciekawość konsumentów. Ich chęć dowiedzenia się, kiedy opakowania kaucyjne pojawią się na półkach oraz jak i gdzie będzie można je zwrócić. Równie pozytywnie oceniamy gotowość sklepów, które w większości wywiązały się z obowiązku informacyjnego. Już od pierwszych dni widać było zaangażowanie jednostek handlowych, a konsumenci mimo naturalnego początkowego zamieszania szybko uczą się nowych zasad. Nie odnotowujemy poważnych problemów – przyznaje prezes Kaucja.pl – Krajowy System Kaucyjny S.A.
Warto wiedzieć
System kaucyjny – co i kto kryje się za kaucją?
Dlaczego na półkach wciąż brakuje opakowań kaucyjnych?
System wystartował zgodnie z planem, choć klienci mogą odnieść wrażenie, że „nie działa”. Powód jest prosty – producenci i handel zużywają jeszcze dotychczasowe zapasy opakowań. Opakowania kaucyjne, z oznaczonym logotypem kaucji, kodem i odpowiednimi EAN-ami, będą na półkach pojawiać się sukcesywnie.
Jak działa mechanizm kaucji?
Zasada jest prosta: kupując napój w oznaczonym opakowaniu, konsument płaci dodatkową kwotę – kaucję. Przy zwrocie pustego opakowania otrzymuje ją z powrotem. Wysokość kaucji określa ustawa:
- 50 gr za butelki plastikowe do 3 litrów i puszki do 1 litra,
- 1 zł za butelki szklane wielokrotnego użytku do 1,5 litra.
Paragon nie jest wymagany. Zwrotu można dokonać tam, gdzie jest nam najwygodniej – w sklepie, przy ladzie lub automacie kaucyjnym.
Sklepy – punkty zbiórki
Sklepy o powierzchni powyżej 200 m kw. mają obowiązek uczestniczyć w systemie. Mniejsze placówki mogą przystąpić dobrowolnie – i wiele z nich się na to decyduje.
Obowiązkiem operatora jest takie zorganizowanie systemu kaucyjnego, aby był on wygodny i dostępny dla obywatela – konsumenta. To oznacza nie tylko fizyczną dostępność punktów, ale też prostą i przyjazną obsługę procesu zwrotu.
Kto płaci, kto zarabia?
Zgodnie z ustawą operatorzy systemu kaucyjnego działają jako spółki not-for-profit. To oznacza, że wszelkie przychody – z nieodebranej kaucji, sprzedaży recyklatu czy aluminium – mogą przeznaczać wyłącznie na utrzymanie i rozwój systemu kaucyjnego oraz edukację ekologiczną społeczeństwa. Operatorzy nie mogą generować zysków. Ich zadaniem jest zapewnienie transparentności i stabilności mechanizmu, jakim jest system kaucyjny.
Sieci handlowe nie zarabiają na systemie – przeciwnie, ponoszą koszty związane z dostosowaniem infrastruktury, instalacją automatów czy szkoleniem pracowników. W ich przypadku mówimy o refinansowaniu kosztów inwestycyjnych i operacyjnych, a nie o zysku. Producenci również nie zarabiają – dla nich system kaucyjny oznacza dodatkowy koszt, którego celem jest odzyskanie cennego surowca.
Co z kosztami?
System obejmuje logistykę, transport, centra sortująco-liczące, systemy IT, księgowość i rozliczenia. Całość finansowania pokrywają producenci napojów, którzy zgodnie z ustawą zobowiązani są do uczestnictwa w systemie kaucyjnym.
Oznacza to, że każdy element – od odbioru butelek ze sklepów po ich zliczenie i rozliczenie kaucji – jest finansowany przez producentów, a operatorzy odpowiadają jedynie za sprawną organizację i transparentne rozliczenia.
Kto zyskuje?
Na systemie nie zarabiają ani operatorzy, ani producenci ani sieci handlowe. Zyskuje za to polska gospodarka. Zyskuje dostęp do wysokiej jakości recyklatu, bo dzięki systemowi kaucyjnemu odpad staje się surowcem. Prawdziwym beneficjentem jest polskie środowisko – polskie lasy, rzeki, plaże i parki.
To jedyny strumień odpadów, z którego można ponownie produkować opakowania do bezpośredniego kontaktu z żywnością. To realna wartość ekologiczna i gospodarcza – fundament gospodarki o obiegu zamkniętym.
System kaucyjny – fakty i mity
Ministerstwo Klimatu i Środowiska zwraca uwagę, że wraz z uruchomieniem systemu kaucyjnego, pojawiło się wiele mylących treści na temat jego funkcjonowania.
"Zjawisko to wpisuje się w szerszy problem dezinformacji – czyli celowego rozpowszechniania nieprawdziwych lub zmanipulowanych informacji, zwykle w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych, politycznych lub wizerunkowych. Chaos wprowadzają narracje sugerujące, że kaucji nie będzie można odzyskać w formie gotówki. W rzeczywistości, jeśli automat wydaje bon zamiast gotówki, klient ma prawo udać się z nim do kasy i zażądać wypłaty pieniędzy. W sieci pojawiają się także zdjęcia nieczynnych zwrotomatów, publikowane jako rzekomy „dowód na to, że system nie działa”, bez wyjaśnienia, że do końca 2025 r. trwa okres przejściowy, produkty w opakowaniach oznaczonych symbolem systemu pojawiają się w sklepach stopniowo, w związku z czym nie wszystkie automaty zostały już uruchomione" – informuje na swojej stronie MKiŚ.
Kolejnym przykładem jest rozpowszechnianie fałszywego twierdzenia, że „na polskim systemie kaucyjnym zarobią wyłącznie zagraniczne firmy”.
"W rzeczywistości – podczas gdy w procesie faktycznie wykorzystywane są m.in. zagraniczne technologie, takie jak automaty do zwrotu butelek – sam system jest polski, działa według krajowych przepisów i pod nadzorem polskich instytucji. Co więcej, operatorzy systemu kaucyjnego działają non-profit, a kaucja za nieodebrane opakowanie „nie trafia do czyjejś kieszeni”, tylko zostaje w systemie kaucyjnym i pokrywa jego koszty operacyjne. Innym przykładem dezinformacji bazującej na stereotypach jest także szerzenie teorii spiskowej o tym, że „zyski z systemu i tak trafią do Niemiec (lub Danii)”, podczas gdy środki z niezwróconej kaucji pozostaną w systemie, finansując jego rozwój i edukację ekologiczną w Polsce". – zapewniają przedstawiciele MKiŚ.
Piotr Okurowski, prezes zarządu Kaucja.pl – Krajowy System Kaucyjny S.A. przyznaje, że z niepokojem obserwuje wzmożone komentarze w przestrzeni publicznej, nieprawdziwe i pozbawione podstaw merytorycznych.
– To pokazuje jak wiele pracy jeszcze przed nami w obszarze edukacji społecznej. W tym kontekście warto przypomnieć, że operatorzy działają wyłącznie w oparciu o ustawę opakowaniową. Ustawodawca jednoznacznie przesądził, że są to spółki non-profit, a więc wszelkie przychody, w tym z nieodebranej kaucji, sprzedaży recyklatu czy aluminium mogą być przeznaczane jedynie na utrzymanie i rozwój systemu kaucyjnego oraz edukację ekologiczną. Koszty funkcjonowania, w tym obsługi systemów IT, procesów rozliczeniowych, transportu czy centrów sortująco-liczących, ponoszą w całości producenci napojów wprowadzający na rynek opakowania objęte kaucją. Operatorzy nie mogą generować zysków dla akcjonariuszy. Ich rolą jest zapewnienie transparentności i stabilności całego mechanizmu – dodaje Piotr Okurowski.
Warto wiedzieć
Czy zapłacę kaucję w restauracji?
W przypadku sprzedaży na miejscu (np. napoju spożywanego w lokalu czy przelanego do szklanki) nie będzie wymagane pobieranie kaucji, ponieważ opakowanie nie opuszcza lokalu. Wtedy punkt gastronomiczny będzie mógł samodzielnie zwrócić dane opakowanie do punktu zbiórki. Jeśli klient postanowi zabrać opakowanie z napojem ze sobą, to wtedy lokal gastronomiczny, czyli sprzedający, powinien pobrać od niego kaucję.
System kaucyjny – pytania, zagwozdki, nowości
Obserwatorzy, eksperci, konsumenci chętnie wytykają błędy wszystkim interesariuszom kaucji. Pojawia się dużo komentarzy, ocen, jak i pytań. Jakich?
Wielu internautów jest np. oburzona i pyta, dlaczego opakowania po tzw. małpkach nie są objęte systemem kaucyjnym. Ministerstwo Klimatu i Środowiska komentowało wielokrotnie w mediach, że nie jest wykluczone, że w przyszłości włączy szkło jednorazowego użytku, jednak taka potencjalna decyzja będzie musiała być poddana konsultacjom. Ostatnio pojawiły się również doniesienia o możliwości włączenia do systemu opakowań po mleku, które wcześniej z niego wyłączono.
W podobnym terminie do startu kaucji w Polsce na sklepowych półkach pojawiają się nowości produktowe. Jednym z najgłośniejszych przykładów jest woda Ustronianka w opakowaniu o pojemności 3,001 l, która pojawiła się (i szybko zniknęła) z półek sieci Kaufland. W sieci (internetowej) od razu zawrzało, że to perfidna próba ominięcia systemu kaucyjnego. Jednak MKiŚ przypomina, że trwa tzw. okres przejściowy, w którym jego kształt i dynamika będą się klarować. Z kolei inny producent napojów – Oshee – poszerzył swoją ofertę tzw. izotoników o takie w opakowaniach kartonowych. Jedni twierdzą, że to omijanie prawa, inni – nazywają to dostosowaniem oferty do okoliczności.
Warto wiedzieć
System kaucyjny – pytania i odpowiedzi Ministerstwa Klimatu i Środowiska
W jaki sposób system kaucyjny wspiera ochronę środowiska?
Systemu kaucyjnego przyczyni się do zmniejszenia zaśmiecenia środowiska odpadami opakowaniowymi, zwiększenia osiąganego poziomu recyklingu odpadów opakowaniowych oraz zmniejszenia zużycia surowców pierwotnych. Ponadto wyrobi w społeczeństwie pozytywne nawyki dot. segregowania odpadów.
Dlaczego systemem kaucyjnym obejmuje opakowania z plastiku, metalu i szkła?
Dotychczasowe badania wskazują, że odpady opakowaniowe z tworzyw sztucznych, puszki metalowe i butelki szklane stanowią jeden z najczęściej zanieczyszczających środowisko rodzajów odpadów.
Co zrobić z opakowaniem, które nie jest objęte systemem?
Opakowania po napojach nieobjętych systemem kaucyjnym wciąż będzie można wyrzucić do odpowiedniego pojemnika na odpady.
Dlaczego systemem obejmuje opakowania szklane wielokrotnego użycia?
Opakowania szklane wielokrotnego użytku są kluczowym elementem przybliżającym do przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym. Najlepszym przykładem zastosowania opakowania wielokrotnego użytku przez producentów jest szklana butelka zwrotna, która może zastąpić około 20 butelek jednorazowego użytku. W Niemczech butelka szklana jest zawracana do obiegu średnio 45 razy, a w Finlandii jest napełniana średnio 33 razy, zanim trafi do recyklingu.
Czy kaucja jest opodatkowana VAT?
Podatek VAT nie będzie naliczany na etapach dystrybucji produktu i nie będą nim obciążani ani klienci końcowi kupujący produkty, ani punkty handlowe dystrybuujące produkty. Zaproponowane w nowelizacji ustawy rozwiązania w zakresie VAT przewidują jednolite podejście do wszystkich rodzajów opakowań objętych systemem kaucyjnym, czyli te same zasady obejmą opakowania wielokrotnego i jednorazowego użytku w ramach systemu kaucyjnego. Podmioty reprezentujące będą obowiązane do poboru i zapłaty VAT wyłącznie za kaucje za opakowania objęte systemem kaucyjnym, które nie zostały zwrócone w tym systemie.
Co stanie się z nieodebraną kaucją?
Nieodebrana przez konsumentów kaucja trafi do operatora systemu i będzie przeznaczona na finansowanie systemu.
Główne wnioski
- 1 października 2025 r. zaczął w Polsce funkcjonować system kaucyjny. Kaucja rusza powoli, opakowania oznaczone kaucją będą stopniowo pojawiać się na półkach sklepowych, a konsumenci z czasem przyzwyczają się do nowych zasad.
- W początkowym okresie w sklepach równolegle będą dostępne produkty w opakowaniach objętych i nieobjętych systemem kaucyjnym. Z czasem udział tych pierwszych będzie rósł. Okres przejściowy jest niezbędny, by producenci i dystrybutorzy mogli sprzedać już wyprodukowane napoje, nie ponosić przy tym strat i nie marnować żywności.
- Zgodnie z ustawą operatorzy systemu kaucyjnego działają jako spółki not-for-profit. To oznacza, że wszelkie przychody – z nieodebranej kaucji, sprzedaży recyklatu czy aluminium – mogą przeznaczać wyłącznie na utrzymanie i rozwój systemu kaucyjnego oraz edukację ekologiczną społeczeństwa. Operatorzy nie mogą generować zysków. Ich zadaniem jest zapewnienie transparentności i stabilności mechanizmu, jakim jest system kaucyjny.
