System kaucyjny w ogniu krytyki handlu. „Ekologia tak, ale nie kosztem sklepów"

OD 1 października 2025 r., po wcześniejszej zmianie terminu z 1 stycznia 2025 r., w Polsce zacznie obowiązywać system kaucyjny. Jednak im bliżej do wdrożenia, tym więcej głosów ze strony przedstawicieli handlu i producentów żywności dotyczących wad planowanego systemu. Nie pomagają zapewnienia przedstawicieli Ministerstwa Klimatu i Środowiska, że system będzie wdrażany płynnie, a producenci będą mieli czas na sukcesywne wycofywanie starszych partii produktów z rynku.

Polska Izba Handlu pełna obaw

W związku ze zbliżającym się wejściem w życie systemu kaucyjnego Polska Izba Handlu przypomina, że zgodnie z art. 40i ust. 1 pkt 6 Ustawy opakowaniowej, na podmiocie reprezentującym ciąży ustawowy obowiązek zapewnienia finansowania kosztów zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych przez jednostki handlowe.

Przeczytaj: System kaucyjny rusza 1 października. Jest bardzo intuicyjny – zapewnia MKiŚ. Może obciążyć małych przedsiębiorców – odpowiada Polska Izba Handlu.

– Oznacza to, że przeniesienie przez podmioty reprezentujące obowiązku finansowania systemu kaucyjnego na jednostki handlowe – w drodze umów zawieranych w ramach przymusu ustawowego – może stanowić naruszenie prawa. Jest to fundamentalna zasada systemu kaucyjnego. Zgodnie z nią ciężar finansowy spoczywa na wprowadzających produkty w opakowaniach a nie na podmiotach zbierających. Wszelkie próby przerzucenia tych kosztów na jednostki handlowe, wynikające z zapisów proponowanych umów, są jawnym obejściem przepisów Ustawy opakowaniowej – czytamy w apelu Polskiej Izby Handlu.

– Trwające w sieciach detalicznych przygotowania do wdrożenia systemu kaucyjnego wskazują, że spełnienie wymogów ustawy kaucyjnej według danych na chwilę obecną może przynosić straty dla sklepów. Do startu systemu pozostało nieco ponad dwa i pół miesiąca. Branża handlu głośno mówi o tym już od początku kwietnia. Liczymy na stanowcze działania ministerstwa szczególnie w zakresie opłat (handling fee) – komentuje Maciej Ptaszyński, prezes Polskiej Izby Handlu.
Dodaje, że to najważniejszy, ale nie jedyny problem z punktu widzenia handlu w zakresie wprowadzenia systemu kaucyjnego.

Przedstawiciele Ministerstwa Klimatu i Środowiska w przesłanej do naszej redakcji odpowiedzi, informują, że: "ustawowe określenie wysokości opłaty manipulacyjnej stanowiłoby ograniczenie konkurencji pomiędzy operatorami. Ponadto, w ustawie nie ma upoważnienia do wydania rozporządzenia w tym zakresie, dlatego Ministerstwo Klimatu i Środowiska (MKiŚ) aktualnie nie planuje wprowadzania takich zmian prawnych." 

Jak informuje MKiŚ: zgodnie z art. 40i ust. 1 pkt 2, 5 i 6 ustawy z 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz. U. z 2024 r. poz. 927, z późn. zm.) podmiot reprezentujący w ramach systemu kaucyjnego zapewnia m.in.: 

• odbieranie opakowań i odpadów opakowaniowych z jednostek handlu detalicznego i hurtowego oraz innych punktów zbierających opakowania i odpady opakowaniowe, objętych systemem kaucyjnym; 
• rozliczenie kaucji z jednostkami handlu detalicznego i hurtowego oraz innymi punktami zbierającymi opakowania i odpady opakowaniowe objęte systemem kaucyjnym, w szczególności finansowanie wypłat kaucji dla użytkownika końcowego; 
• finansowanie kosztów zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych przez przedsiębiorcę prowadzącego jednostkę handlu detalicznego i hurtowego oraz inny punkt zbierający opakowania i odpady opakowaniowe objęte systemem kaucyjnym. 

Jednostki handlowe zawierają umowy z podmiotami reprezentującymi, które określają m.in. zasady zbierania i przekazywania opakowań i odpadów opakowaniowych. Opłata manipulacyjna, tzw. handling fee, będzie zróżnicowana i zależna od operatora. Powinna być przygotowywana dla każdej z jednostek handlowych z uwzględnieniem jej uwarunkowań - informuje MKiŚ.

Ekologia tak, ale nie kosztem sklepów

W połowie czerwca wiceministra Anita Sowińska na konferencji prasowej w Ministerstwie Klimatu i Środowiska zapewniała, że system kaucyjny to wygodne, ekologiczne i opłacalne rozwiązanie, które działa już w wielu krajach Europy.

Polska Izba Handlu natomiast alarmuje: ekologia tak, ale nie kosztem sklepów.

– Cieszy nas optymizm Ministerstwa Klimatu i Środowiska. Jednak to nie ministerstwo będzie odpowiedzialne za stworzenie systemu kaucyjnego, jego uruchomienie czy zapewnienie, że konsumenci odzyskają zapłaconą kaucję. Resort nie będzie także prowadził negocjacji ze sklepami, ustalał warunków współpracy ani organizował dostaw automatów do zbiórki opakowań – alarmuje Andrzej Gantner, dyrektor Polskiej Federacji Producentów Żywności.

Dodaje, że ministerstwo zwlekało sześć miesięcy z wydaniem licencji operatorom systemu, w tym m.in. Kaucja.Pl czy PSK, które tworzą producenci napojów, czyli wprowadzający butelki podlegające przyszłej kaucji na rynek.

– A licencje są tutaj kluczowe, bo zawierają szczegółowe wymagania, według których operatorzy mają działać. Bez nich nie było możliwe podpisywanie umów ze sklepami ani podejmowanie innych działań przygotowawczych – dodaje Andrzej Gantner.

Tymczasem 1 października 2025 r., oficjalna data startu systemu, zbliża się nieubłaganie.

– Nadal jednak brakuje masowo podpisanych umów ze sklepami, a warunki działania systemu są wciąż niejasne. Dopiero teraz operatorzy mogą faktycznie rozpocząć negocjacje warunków współpracy w całym łańcuchu systemu kaucyjnego. Mogą chociażby ustalić warunki dotyczące automatów i zbiórki manualnej. Wywalczony został zapis o okresie przejściowym. Firmy napojowe mogą więc wprowadzać do obrotu opakowania zarówno ze znakiem kaucji, jak również bez niego. Dzięki temu nie marnuje się opakowań i produktów. Okres przejściowy co prawda wynosi trzy miesiące, ale nie dłużej niż do końca 2025 roku. Biorąc pod uwagę tak poważne opóźnienia MKiŚ w wydawaniu licencji, uważamy, że to niesprawiedliwe. Okres ten powinien być wydłużony o co najmniej pierwsze trzy miesiące roku 2026. Niestety, to wymagałoby nowelizacji ustawy lub wyzerowania kar w rozporządzeniu. Firmy muszą przygotować się na starty wynikające z biurokratycznej opieszałości – twierdzi Andrzej Gantner.

Zdaniem eksperta

System kaucyjny - jesteśmy gotowi

Ustawa kaucyjna jest w obrocie prawnym od ponad dwóch lat - została przyjęta przez parlament w czerwcu 2023 r. i nie powinna być dla rynku zaskoczeniem. Operator PolKa przygotowuje się do uruchomienia systemu od ponad 20 miesięcy i jest gotowa do obsługi swoich klientów - producentów, których reprezentuje. Kolejne przesuwanie startu systemu spowodowałoby brak zaufania do ustawodawstwa i zmniejszenie zaangażowania w przygotowanie się do startu.

Magdalena Markiewicz

prezes zarządu Polka – Polska Kaucja

Małe sklepy – wielki problem

Duże sklepy mają ustawowy obowiązek uczestnictwa w systemie od 1 października 2025 roku.

– Mniejsze sklepy będą dołączać sukcesywnie, a biorąc pod uwagę sześciomiesięczne opóźnienie w wydawaniu licencji, cały proces będzie niestety opóźniony. Jako PFPŻ wielokrotnie podkreślaliśmy wagę handlu tradycyjnego dla obrotów branży napojowej. Kluczowy jest w tym przypadku czas przystąpienia do systemu. Z doświadczeń z innych krajów wynika, że sklepy, które nie przystąpiły do systemu, odnotowały spadki obrotów. Konsument, który nie może oddać butelki w małym sklepie, zrobi to w większym – i tam też zrobi zakupy. Wiele firm, zwłaszcza mniejszych, opiera się na współpracy z małymi sklepami. Dlatego jak najszybsze wdrożenie tradycyjnego handlu w system powinno być priorytetem dla operatorów utworzonych przez firmy napojowe – wylicza Andrzej Gantner.

Przeczytaj: System kaucyjny przełożony. „Wielkie pieniądze i polityka wygrywają ze środowiskiem i zdrowiem Polaków"

Brak jednego operatora = chaos

Kolejnym wyzwaniem, zdaniem Andrzeja Gantnera, jest brak jednego, wspólnego operatora systemu. 

– Zgodnie z doświadczeniami innych krajów taki model jest efektywny zarówno środowiskowo jak i ekonomicznie. Jeden operator pozwoliłby uniknąć wielu obecnych problemów, w tym również we współpracy z handlem jak i pomiędzy samymi operatorami. W Polsce sklepy muszą negocjować i podpisywać umowy z wieloma operatorami. Prowadzi to do dużej niepewności odnośnie chociażby handling fee. Dodatkowo w odróżnieniu do innych krajów, w Polsce nie mamy obecnie jednolitego system rozliczeniowego ani systemy zabezpieczeń opakowań. Może to zagrażać szczelności systemu kaucyjnego  i powodować realne straty po stronie operatorów i handlu – wyjaśnia dyrektor Polskiej Federacji Producentów Żywności.

Niejasne są również zapisy dotyczące własności zebranych opakowań.

– Mimo że od początku sygnalizowaliśmy ministrze Sowińskiej te zagrożenia, nasze postulaty w tym zakresie nie zostały uwzględnione. Skutki mogą być poważne, gdyż w początkowej fazie  grozi to chaosem na rynku i znacząco wyższymi kosztami całego systemu. Polska jako pierwszy kraj w UE od 20 lat wprowadza system wielooperatorowy – ze wszystkimi tego konsekwencjami. Warto jednak zaznaczyć, że niewątpliwą zasługą pani ministry jest poprawienie najbardziej niebezpiecznego dla systemu zapisu z pierwszej wersji ustawy i doprowadzenie, że obecnie kaucja podąża za produktem w całym łańcuchu systemu kaucyjnego. Brak tej poprawki groziłby miliardowymi stratami – dodaje Andrzej Gantner.

Jego zdaniem wszystkie te kwestie wymagają szczegółowego omówienia i rozwiązania, a nie hurraoptymizmu.

– System kaucyjny to ogromne przedsięwzięcie, obejmujące około 16 mld opakowań i 10 mld zł kaucji do rozliczenia. Tymczasem wiele istotnych spraw nadal pozostaje nieuregulowanych, a czas ucieka. Wciąż jest szansa, by uniknąć najpoważniejszych błędów. Jest to jednak możliwe tylko pod warunkiem ścisłej współpracy wszystkich stron: ministerstwa, wszystkich operatorów, sklepów i wprowadzających – alarmuje Andrzej Gantner.

Główne wnioski

1. 1 października 2025 r. w Polsce zacznie obowiązywać system kaucyjny.
2. Polska Izba Handlu liczy na stanowcze działania Ministerstwa Klimatu i Środowiska szczególnie w zakresie opłat za odbiór i zagospodarowanie opakowań - tzw. handling fee.
3. Duże sklepy mają ustawowy obowiązek uczestnictwa w systemie od 1 października 2025 roku. Mniejsze sklepy będą dołączać do niego sukcesywnie i dobrowolnie. Jednak z doświadczeń z innych krajów wynika, że sklepy, które nie przystąpiły do systemu odnotowały spadki obrotów.