System kaucyjny za pasem. Sprawna infrastruktura kluczem do sukcesu

Za 12 dni w Polsce zacznie funkcjonować system kaucyjny. Jego głównym celem jest ograniczenie negatywnego wpływu odpadów opakowaniowych na środowisko. Rozwiązanie wpisuje się także w szerszy kontekst tworzenia systemu rozszerzonej odpowiedzialności producentów. Podobne mechanizmy działają już w wielu krajach Europy i obejmują 180 mln Europejek i Europejczyków.

System kaucyjny tuż przed startem

System kaucyjny to złożony mechanizm, którego powodzenie zależy od harmonijnej współpracy wszystkich uczestników.

– Aby system kaucyjny mógł wystartować i działać poprawnie, powinien być oparty na zdrowych, rynkowych zasadach. Przede wszystkim rekomenduję stworzenie modelu, który zapewni realną konkurencję między operatorami. Monopol, czy to państwowy, czy prywatny, nie służy ani konsumentom, ani gospodarce. System z wieloma konkurującymi podmiotami to gwarancja innowacyjności, wyższej jakości usług i optymalizacji kosztów. Fundamentalnym warunkiem dla takiej konkurencji jest zapewnienie sklepom i sieciom handlowym pełnej swobody wyboru operatora, z którym chcą współpracować. To rynek powinien weryfikować, która oferta jest najlepsza. Aby zdecentralizowany system mógł sprawnie funkcjonować z perspektywy konsumenta, konieczne jest powołanie centralnej izby rozliczeniowej. Pełniłaby ona kluczową rolę w standaryzacji kodów opakowań i zarządzaniu przepływami finansowymi między operatorami. Dzięki temu konsument będzie mógł zwrócić każde opakowanie objęte kaucją w dowolnym punkcie zbiórki. I to niezależnie od tego, który operator wprowadził je na rynek – mówi Andrzej Strojny, analityk Warsaw Enterprise Institute (WEI).

System z wieloma konkurującymi podmiotami to gwarancja innowacyjności, wyższej jakości usług i optymalizacji kosztów. Fundamentalnym warunkiem dla takiej konkurencji jest zapewnienie sklepom i sieciom handlowym pełnej swobody wyboru operatora, z którym chcą współpracować.

W kwestii wyboru butelkomatów oraz organizacji logistyki, informatyki i gospodarki odpadami WEI podkreśla, że najlepszym regulatorem pozostaje rynek.

– W modelu opartym na konkurencji to operatorzy, dążąc do maksymalizacji efektywności, będą wybierać najlepsze i najbardziej opłacalne technologie. Wybór konkretnych urządzeń powinien być suwerenną decyzją biznesową operatorów i współpracujących z nimi sklepów. Rolą państwa nie jest narzucanie technologii. Jest nią stworzenie ram prawnych, w których konkurencja wymusi stosowanie nowoczesnych i przyjaznych dla użytkownika rozwiązań. Systemy informatyczne muszą być zintegrowane poprzez wspomnianą izbę rozliczeniową, aby zapewnić płynny obieg danych i pieniędzy – dodaje ekspert WEI.

Problem nieefektywnego transportu pustych opakowań to jedno z kluczowych wyzwań. Dlatego system powinien motywować do optymalizacji tego procesu. Operatorzy, konkurując ze sobą, będą dążyć do obniżenia kosztów logistycznych. Naturalnym rozwiązaniem jest stosowanie w punktach zbiórki maszyn kompaktujących lub zgniatających opakowania, co znacząco zmniejsza ich objętość. Zoptymalizowane trasy odbioru oraz integracja z istniejącymi systemami gospodarki odpadami również przyczynią się do minimalizacji kosztów i śladu węglowego.

Nasz rozmówca zauważa, że niezwykle istotnym zagadnieniem, które wymaga precyzyjnego uregulowania, jest opodatkowanie kaucji. Pierwotne obawy organizacji prokonsumenckich, takich jak WEI czy ZPP, dotyczyły włączenia kaucji do podstawy opodatkowania VAT. Generowałoby to niepotrzebne obciążenia dla przedsiębiorców. Ostatecznie przyjęto rozwiązanie bardziej złożone: kaucja pobierana przy sprzedaży i zwracana klientowi jest zwolniona z VAT. Podatek zostanie jednak naliczony od łącznej wartości kaucji za opakowania, które nie wrócą do systemu. Obowiązek jego rozliczenia spocznie na operatorach systemu, a nie na sklepach.

– Choć takie rozwiązanie zdejmuje ciężar z handlu detalicznego, konieczne jest monitorowanie okresu jego wdrożenia. Trzeba upewnić się, że mechanizm nie stworzy nieprzewidzianych obciążeń finansowych i administracyjnych dla operatorów. Te mogłyby negatywnie wpłynąć na efektywność i koszty funkcjonowania całego systemu – dodaje Andrzej Strojny.

Komentarz partnera

System kaucyjny to wyzwanie operacyjne, ale i szansa rozwojowa

Obowiązkowe poziomy selektywnej zbiórki opakowań kaucyjnych wzrosną z 77 do 90 proc. w 2029 r. Firmy muszą więc przygotować długofalowe rozwiązania, które uwzględniają dalszy rozwój systemu. Podobnie jak w innych dziedzinach gospodarki, koszty będą zależeć m.in. od jakości infrastruktury i procesów. Dlatego warto korzystać z wiedzy partnerów dysponujących doświadczeniem i sprawdzonymi rozwiązaniami z innych rynków.

Kluczowe decyzje obejmują wybór między zbiórką automatyczną a ręczną, organizację zwrotów w sposób wygodny dla konsumenta oraz stworzenie optymalnej logistyki zwrotnej. Ważnym elementem jest również zaprojektowanie pozytywnego doświadczenia klienta – najwygodniejszym rozwiązaniem pozostaje ulokowanie punktu skupu przy wejściu do sklepu.

W przypadku butelkomatów najbezpieczniej postawić na sprawdzone i intuicyjne technologie, wyposażone w systemy prowadzące cyfrową ewidencję zwrotów. Przy zakupie recyklomatów – szczególnie w dużych sklepach – warto wcześniej przeanalizować dane sprzedażowe i warunki lokalowe, aby przygotować się na wzrost liczby odbieranych opakowań. Będą one wymagały dodatkowej przestrzeni magazynowej oraz sprawnej organizacji odbioru. Nadal jednak pojawiają się rozbieżne interpretacje dotyczące tego, czy zwroty można łączyć z dostawami, choć w praktyce byłoby to najbardziej racjonalne rozwiązanie.

System kaucyjny to bez wątpienia duże wyzwanie operacyjne dla sklepów i operatorów, ale jednocześnie ogromna szansa rozwojowa. Dzięki niemu powstanie rynek dla nowych usług i technologii, a dobrze zaprojektowany system stanie się nie tylko narzędziem realizacji celów ekologicznych, lecz także impulsem rozwojowym dla gospodarki. Koszty jego funkcjonowania zależeć będą od starannego planowania oraz wyboru wiarygodnych partnerów.

Robert Kowal

Business Development Manager w Grupie Interzero

Dostawcy usług w systemie kaucyjnym

Kluczową rolę – obok operatorów, producentów i sklepów – odegrają również dostawcy usług logistycznych, technologicznych i związanych z gospodarką odpadami.

– Kluczowe jest odpowiednie zaprojektowanie procesu zbiórki i wyboru urządzeń. Kaucjomaty trzeba dostosować zarówno do dużych sklepów, jak i mniejszych punktów handlowych. Jednocześnie powinno się je zintegrować z centralną bazą danych, co zapewnia transparentność i ogranicza ryzyko nadużyć. Z doświadczeń innych krajów, np. Litwy, widać wyraźnie, że automatyzacja szybko podnosi efektywność. Dlatego naszym zdaniem stawki handlingowe powinny motywować do stosowania rozwiązań automatycznych zamiast drogich i nieefektywnych metod manualnych – wskazuje Aneta Stelmaszczyk, kierownik ds. komunikacji i PR w Kaucja.pl – Krajowy System Kaucyjny.

To właśnie zbiórka manualna, w której opakowania nie mogą być zgniecione, generuje problem tzw. „wożenia powietrza”. Podnosi to koszty transportu i niepotrzebnie zwiększa ślad węglowy.

Jej zdaniem, drugim filarem jest logistyka. To właśnie zbiórka manualna, w której opakowania nie mogą być zgniecione, generuje problem tzw. „wożenia powietrza”. Podnosi to koszty transportu i niepotrzebnie zwiększa ślad węglowy. Kaucjomaty eliminują ten problem, ponieważ od razu prasują opakowania, optymalizując logistykę i ograniczając emisje związane z przewozem. Równie istotne jest racjonalne rozmieszczenie punktów zbiórki. Zbyt gęsta sieć generuje nadmierne koszty i obciąża operatorów tzw. zerową milą. Niezbędne będą także profesjonalne centra liczenia i sortowania, które przygotują opakowania w odpowiedniej jakości dla recyklerów.

– Całość spina technologia IT – od ewidencji, przez raportowanie, po rozliczenia finansowe. Operatorzy uzgodnili już wspólną bazę danych opakowań i standardy dla kaucjomatów, co jest kluczowe dla ograniczenia ryzyka nadużyć. System kaucyjny to ogromna operacja logistyczno-technologiczna, wymagająca ścisłej współpracy dostawców usług z operatorami i recyklerami. Tylko dzięki wspólnym standardom uda się osiągnąć wysoki poziom zbiórki, minimalizując koszty i straty środowiskowe – podsumowuje Aneta Stelmaszczyk.

Przeczytaj: System kaucyjny na ostatniej prostej przed wdrożeniem. „To nie sprint, lecz maraton”

Logistyka w systemie kaucyjnym

– System kaucyjny uruchomi nową infrastrukturę i wymusi modernizację już istniejącej. Szczególne znaczenie będzie miała logistyka, zwłaszcza na początku, kiedy większość zbiórki będzie odbywać się manualnie. W tym okresie logistyka może pochłonąć nawet 50 proc. wszystkich kosztów systemu. Chodzi tu nie tylko o transport spełniający wymagania dla przewozu odpadów. Nie wolno zapominać o budowie sieci punktów konsolidacyjno-przeładunkowych (tzw. hubów), a także centrów zliczania odpadów opakowaniowych (counting centers). Do nich trafiać będą opakowania oddawane w punktach zbiórki. Niezbędna będzie również modernizacja sortowni, ponieważ obecnych linii nie dostosowano do nowego strumienia odpadów, który zacznie pojawiać się po 1 października – wylicza Mateusz Staniszewski, członek zarządu OK Operator Kaucyjny.

Tylko w przypadku butelek plastikowych i puszek, przy 50-procentowym udziale zbiórki automatycznej, codziennie na polskie drogi może wyjechać ok. 3 tys. dodatkowych ciężarówek (przy założeniu pojazdów 33-paletowych).

Dla zobrazowania skali dodaje, że tylko w przypadku butelek plastikowych i puszek, przy 50-procentowym udziale zbiórki automatycznej, codziennie na polskie drogi może wyjechać ok. 3 tys. dodatkowych ciężarówek (przy założeniu pojazdów 33-paletowych).

– Dlatego jednym z kluczowych elementów będzie zwiększanie udziału zbiórki automatycznej, czyli montaż nowoczesnych butelkomatów. Urządzeń na rynku jest wiele, ale niezwykle ważne jest, by spełniały one wspólne minimalne wymagania techniczne, które opracowali operatorzy. To one gwarantują bezpieczeństwo systemu i zapobiegają nadużyciom. Równie ważna jest integracja butelkomatów z centralną bazą opakowań kaucyjnych, systemami kasowymi oraz z rozwiązaniami IT operatorów systemu. System kaucyjny to nie tylko zmiana dla branży napojowej. To impuls do rozwoju nowoczesnej gospodarki odpadami i ogromna transformacja infrastrukturalna – podkreśla Mateusz Staniszewski.

System kaucyjny nie musi być drogi

Przemysław Dziewiatowski, menedżer IT w Polski System Kaucyjny (PSK), podkreśla, że wdrożenie systemu kaucyjnego nie musi być kosztowne i skomplikowane. Pod warunkiem jednak, że towarzyszą mu dobrze zaprojektowane narzędzia IT.

– Operatorzy oferują przystępne, gotowe do wdrożenia rozwiązania, dopasowane do każdego typu sklepu, niezależnie od jego wielkości, lokalizacji czy zaplecza technologicznego. Zamiast rewolucji handlowcy mogą spodziewać się ewolucji, w której technologia działa po ich stronie. Małe i średnie sklepy nie muszą, ale mogą dołączyć do systemu kaucyjnego. To wówczas szansa na wzmocnienie relacji z klientami oraz swojej pozycji na lokalnym rynku. Konsumenci będą regularnie wracać, by oddać butelki czy puszki, a odzyskane kaucje często zostaną natychmiast wykorzystane na kolejne zakupy. To naturalny sposób na zwiększenie lojalności i ruchu w sklepie. Co ważne, samo przystąpienie do systemu kaucyjnego, jego codzienna obsługa oraz rozliczenia z operatorem mogą być proste – zaznacza Przemysław Dziewiatowski.

Operatorzy oferują przystępne, gotowe do wdrożenia rozwiązania, dopasowane do każdego typu sklepu, niezależnie od jego wielkości, lokalizacji czy zaplecza technologicznego. Zamiast rewolucji handlowcy mogą spodziewać się ewolucji, w której technologia działa po ich stronie.

Jak wyjaśnia, operatorzy systemu oferują dziś trzy komplementarne rozwiązania: aplikację mobilną do ewidencji zbiórki, integrację recyklomatów oraz zintegrowane oprogramowanie kasowe.

– Choć każde z nich działa inaczej, wszystkie pełnią tę samą funkcję. Tworzą elastyczny ekosystem, który można dostosować do potrzeb i możliwości konkretnego sklepu. Dzięki temu nawet najmniejsze punkty sprzedaży mogą efektywnie działać w ramach systemu kaucyjnego, bez nadmiernych obciążeń organizacyjnych czy inwestycyjnych. Nasze rozwiązanie dostępne jest na urządzeniach z systemem Android i iOS. Sprzedawca może za pomocą smartfona lub tabletu zeskanować kod kreskowy opakowania, sprawdzić, czy podlega ono zwrotowi, poznać wartość kaucji i automatycznie przekazać dane do centralnego systemu. Nie ma potrzeby zakupu dodatkowego sprzętu, bo aplikacja eliminuje konieczność inwestowania w drogie skanery. To na pewno docenią mniejsze sklepy – mówi przedstawiciel PSK.

Narzędzie zaprojektowano z myślą o punktach sprzedaży, które nie dysponują recyklomatem ani zintegrowanym systemem kasowym. Aplikacja umożliwia także szybkie zgłoszenie odbioru opakowań – wystarczy jedno kliknięcie, gdy oznaczone worki są gotowe do przekazania operatorowi. Dzięki temu sklepy nie muszą magazynować opakowań przez dłuższy czas, a cały proces przebiega sprawnie i bez zakłóceń.

– Wygodną opcją jest również integracja systemów PSK z istniejącym oprogramowaniem kasowym, które wspiera procesy przyjmowania i przekazywania opakowań operatorom logistycznym. To rozwiązanie opiera się na sprzęcie i oprogramowaniu, które sklepy już posiadają, i nie wymaga dodatkowych inwestycji w infrastrukturę IT – dodaje Przemysław Dziewiatowski.

Po odebraniu worków z opakowaniami przez operatora trafiają one do specjalistycznych centrów liczących.

– Na miejscu każda plomba jest skanowana, co umożliwia precyzyjną identyfikację sklepu, z którego pochodzi przesyłka. Zawartość worków trafia następnie na automatyczne linie sortująco-liczące, a dane dotyczące liczby i rodzaju opakowań są na bieżąco przesyłane do modułu rozliczeniowego PSK. Dzięki temu proces rozliczeń przebiega szybko, sprawnie i z minimalnym ryzykiem błędów. Butelki szklane wielokrotnego użytku będziemy natomiast ewidencjonować oddzielnie i przekazywać bezpośrednio do producentów, by przygotować je do ponownego użycia. Zintegrowany system IT, który wspiera wszystkie etapy procesu – od zbiórki po rozliczenia – zaprojektowano z myślą o przejrzystości, spójności i zaufaniu. Jasne zasady działania i dostęp do danych w czasie rzeczywistym eliminują ryzyko nieporozumień – podkreśla ekspert z PSK.

Jego zdaniem dzięki przemyślanym rozwiązaniom technologicznym system kaucyjny staje się dostępny dla całego rynku – niezależnie od skali działalności czy poziomu zaawansowania technologicznego.

Przeczytaj: System kaucyjny za rogiem. Prawa i obowiązki producentów napojów z „kaucją”

Sieci w systemie kaucyjnym

Zdaniem menedżera IT w PSK, sklepy, które zdecydują się na zbiórkę automatyczną z wykorzystaniem recyklomatów, będą mogły skorzystać z gotowych metod integracji opracowanych wspólnie z producentami maszyn oraz czołowymi dostawcami systemów kasowych.

– Każdy zarejestrowany recyklomat zostanie zintegrowany z centralnym systemem, co umożliwi automatyczną weryfikację zwracanych opakowań, wydruk bonu kaucyjnego do realizacji w sklepie oraz przekazanie danych niezbędnych do rozliczenia kaucji i wypłaty handling fee – wynagrodzenia dla sklepu za prowadzenie zbiórki. Cały proces przebiega sprawnie i bez potrzeby ręcznego raportowania – technologia robi to za sprzedawcę – dodaje Przemysław Dziewiatowski.

Agnieszka Koc, dyrektorka ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju w sieci Biedronka przyznaje, że system kaucyjny to duże wyzwanie i poważny koszt dla całego rynku.

– Od momentu wydania pozwoleń dla operatorów w połowie czerwca do planowanego startu systemu 1 października 2025 r. pozostaje zbyt mało czasu na pełne przygotowanie wszystkich organizacji. System w Polsce opiera się na wielu operatorach, którzy powinni ze sobą współpracować w zakresie rozliczeń i przekazywania danych – podkreśla Agnieszka Koc.

Zasady tej współpracy wpłyną na rzetelną wycenę kosztów oraz dopracowanie kluczowych elementów: logistyki, umów, integracji IT i standardów działania. Nie powołano również tzw. „organizacji parasolowej”.

– Mimo tych wyzwań, po otrzymaniu finalnych warunków Biedronka będzie gotowa do szerokiego wdrożenia, tak aby klienci mogli wygodnie zwracać opakowania. Wkrótce przedstawimy też szczegóły współpracy z dostawcami recyklomatów i operatorami. Należy jednak pamiętać, że podmioty wprowadzające produkty w opakowaniach kaucyjnych mają zgodnie z prawem trzymiesięczny okres przejściowy na m.in. zmianę etykiet oraz rejestrację nowych kodów w systemie. Według naszej wiedzy 1 października w sprzedaży nie będzie jeszcze zbyt wielu opakowań objętych systemem – będą się one pojawiać stopniowo, najpewniej bliżej końca roku. Jednocześnie przypominamy, że system wprowadza radykalną zmianę dotychczasowych nawyków konsumentów, dlatego oczekiwanie, że dostosowanie się do nich nastąpi w ciągu 1-2 miesięcy, jest nadmiernie optymistyczne – dodaje nasza rozmówczyni.

Joanna Kasowska, dyrektorkta ds. ochrony klimatu i zapewnienia jakości w Żabka Polska, dodaje, że mimo iż sieć nie jest prawnie zobowiązana do uczestnictwa w systemie kaucyjnym, to jednak czuje się odpowiedzialna za wpływ swojej działalności na środowisko.

Inwestujemy w infrastrukturę do zbierania opakowań i jesteśmy otwarci na rozwiązania usprawniające proces. Klienci chcący zwrócić opakowania będą mogli korzystać zarówno z urządzeń automatycznych, jak i półautomatycznych.

– Chcemy być częścią pozytywnej zmiany, dlatego z pełnym przekonaniem zaangażowaliśmy się w ten proces. Już dziś w ponad 10 tys. naszych sklepów klienci mogą oddać plastikowe butelki i puszki, a za taką postawę nagradzamy ich punktami lojalnościowymi w aplikacji Żappka. Od 1 października br. osoby odwiedzające nasze placówki, oddając opakowania kaucyjne, zyskają podwójnie – zwrot kaucji oraz tzw. żappsy – zapowiada przedstawicielka Żabki.

Docelowo wszystkie sklepy Żabka – z wyjątkiem punktów Nano – obejmie system kaucyjny.

– Inwestujemy w infrastrukturę do zbierania opakowań i jesteśmy otwarci na rozwiązania usprawniające proces. Klienci chcący zwrócić opakowania będą mogli korzystać zarówno z urządzeń automatycznych, jak i półautomatycznych. Jeszcze w tym roku w kosze półautomatyczne, które zaprojektowano specjalnie na potrzeby Żabki, wyposażonych zostanie około 4,5 tys. sklepów. Jednym z największych wyzwań we wdrażaniu systemu w małoformatowych placówkach pozostaje ograniczona przestrzeń – zarówno handlowa, jak i magazynowa. Prowadzony przez nas pilotaż pokazał, że w takich warunkach skutecznie sprawdza się przede wszystkim zbiórka manualna, realizowana przez pracowników sklepów – mówi Joanna Kasowska.

Przedstawiciele biura prasowego Kaufland Polska Markety Sp. z o.o. Sp. j.  dodają, że uruchomienie systemu kaucyjnego to duże wyzwanie organizacyjne – zwłaszcza w kontekście zapewnienia funkcjonalnej i wygodnej infrastruktury dla klientów we wszystkich marketach.

- W Kauflandzie postawiliśmy na automatyzację procesu zwrotu. Już od 1 października w zdecydowanej większości naszych sklepów dostępne będą specjalne automaty, które znacząco ułatwiają cały proces. Tam, gdzie proces rozbudowy sklepów wymaga jeszcze niezbędnych zgód administracyjnych, rozwiązaniem przejściowym będzie odbiór ręczny. Celem jest pełna automatyzacja we wszystkich placówkach najpóźniej do połowy 2026 roku. Kluczowe znaczenie w planowaniu infrastruktury ma precyzyjne oszacowanie skali operacji. Według naszych analiz, od stycznia 2026 roku będziemy przyjmować ponad 227 milionów butelek z tworzyw sztucznych (PET) oraz 93 miliony aluminiowych puszek rocznie. To ogromna logistyka, dlatego tak dużą wagę przykładamy do zapewnienia wydajnych rozwiązań technologicznych oraz sprawnej organizacji odbiorów. Kwestie logistyki oraz obsługi procesu recyklingu należą do operatora systemu. W naszym przypadku jest to OK Operator Kaucyjny, z którym ściśle współpracujemy. To on odpowiada m.in. za planowanie odbiorów oraz zapewnienie, że zebrane opakowania trafią do certyfikowanych recyklerów, a powstały z nich recyklat zostanie ponownie wykorzystany przez producentów - informują Przedstawiciele biura prasowego Kaufland Polska Markety Sp. z o.o. Sp. j.  

Główne wnioski

1. System kaucyjny to złożony mechanizm, którego powodzenie zależy od harmonijnej współpracy wszystkich uczestników. To ogromne wyzwanie organizacyjne, wymagające zaangażowania operatorów, producentów, sieci handlowych oraz dostawców usług technologicznych, logistycznych i recyklingowych – bez których cała infrastruktura nie mogłaby poprawnie funkcjonować.
2. Kluczowe znaczenie ma odpowiednie zaprojektowanie procesu zbiórki i wybór urządzeń. Istotnym filarem jest także logistyka – zbiórka manualna, w której opakowania nie mogą być zgniecione, generuje problem tzw. „wożenia powietrza” i podnosi koszty transportu. Kaucjomaty eliminują ten problem, prasując opakowania i optymalizując logistykę, co ogranicza emisje związane z przewozem.
3. Równie ważne jest racjonalne rozmieszczenie punktów zbiórki. Zbyt gęsta sieć generuje nadmierne koszty i obciąża operatorów tzw. zerową milą. Niezbędne są również profesjonalne centra liczenia i sortowania, które przygotują opakowania w odpowiedniej jakości dla recyklerów. Całość spina technologia IT – od ewidencji, poprzez raportowanie, aż po rozliczenia finansowe.