Unia Europejska chce otwierać kopalnie metali ziem rzadkich. Polska na mapie strategicznych projektów

Europa w dużej mierze zależy od importu surowców, takich jak: lit, kobalt, miedź, grafit, nikiel i metale ziem rzadkich. Te surowce są niezbędne do produkcji baterii litowo-jonowych, turbin wiatrowych, paneli fotowoltaicznych oraz chipów komputerowych. Rosnące zapotrzebowanie na te surowce sprawia, że ich dostępność staje się kwestią strategiczną.

Metale ziem rzadkich są niezbędne dla wszystkich nowoczesnych technologii – od smartfonów, przez zieloną energetykę, aż po przemysł zbrojeniowy. Choć występują na całym świecie, ich wydobycie i przetwarzanie jest zdominowane przez Chiny (ponad 60 proc. globalnej produkcji). Inne znaczące złoża znajdują się w USA, Australii, Rosji, Wietnamie i Birmie. Jednak również Europa ma swoje bogactwa, które nie są jeszcze wydobywane.

Tymczasem przemysł poszukuje alternatyw w postaci recyklingu oraz nowych technologii, aby zmniejszyć zależność od tych surowców. W dłuższej perspektywie może to wpłynąć na stabilność rynku i zmniejszyć wpływ geopolityki na ich dostępność.

Przeczytaj: Unia nie potrafi żyć bez Chin. Po próbach uniezależnienia import wzrósł

Europa ma zasoby, czas na ich wydobycie i recykling

Komisja Europejska opublikowała we wtorek listę 47 projektów, które uważa za strategiczne w zakresie metali ziem rzadkich. Dzielą się na cztery główne sektory przemysłu: sektor baterii, półprzewodników, energetyczny i obronny.

Projekty te realizowane będą w trzynastu krajach UE: Belgii, Francji, Włoszech, Niemczech, Hiszpanii, Estonii, Czechach, Grecji, Szwecji, Finlandii, Portugalii, Rumunii i Polsce. Dotyczą one wydobycia, przetwarzanie i recyklingu metali ziem rzadkich i surowców strategicznych.

25 z nich obejmuje działalność wydobywczą, 24 – przetwarzanie, 10 – recykling i 2 – zastępowanie surowców. W zakresie litu wskazano 22 projekty, niklu – 12 projektów, kobaltu – 10, manganu – 7 zaś grafitu – 11. Inne projekty strategiczne obejmują magnez (1 projekt) i wolfram (3 projekty).

– Europa musi wdrożyć środki, aby zapobiec zagrożeniom egzystencjalnym. A ryzyko zakłóceń w dostawach jest tego częścią. Bez litu, niklu i grafitu nikt nie jest w stanie wyprodukować baterii do samochodu elektrycznego. Bez germanu nie ma półprzewodników – powiedział francuski komisarz UE odpowiedzialny m.in. za strategię przemysłową Stéphane Séjourné, prezentując priorytetowe dla KE projekty.

Ambitne cele UE na rok 2030

Bruksela chce zagwarantować niezależność dostaw metali ziem rzadkich do Europy. – Europa wyznaczyła sobie ambitne cele na rok 2030 – stwierdził Séjourné.

W zakresie wydobycia co najmniej 10 proc. rocznego zużycia tych surowców musi pochodzić z krajów UE. Zaś w obszarze recyklingu plany są ambitniejsze – 25 proc. zużycia. Tymczasem obecnie w Europie poddaje się recyklingowi mniej niż 1 proc. pierwiastków ziem rzadkich.

Ponadto KE chce, aby na każdym etapie łańcucha wartości nie więcej niż 65 proc. rocznego zużycia każdego strategicznego surowca w Unii zależało od jednego państwa trzeciego.

Nowa kopalnia w 15 miesięcy

– Minęło ponad dwadzieścia lat od uruchomienia nowej kopalni w Europie – zauważył Séjourné. KE zamierza znacząco skrócić czas potrzebny na uzyskanie zezwoleń prawnych potrzebnych, aby rozpocząć wydobycie. – Obecnie otwarcie kopalni zajmuje ponad 10 lat. Chcemy, aby okres ten wyniósł maksymalnie 27 miesięcy w przypadku kopalni i 15 miesięcy w przypadku zakładów rafinacji i recyklingu – dodał Séjourné.

W maju 2024 r. weszła w życie europejska ustawa o surowcach krytycznych, która miała umożliwić zagwarantowanie dostaw europejskim producentom. – W przypadku niektórych surowców jesteśmy w stu procentach zależni od zewnętrznych źródeł wydobycia i przetwarzania – ostrzega komisarz Séjourné. Chiny są często wymieniane jako zagrożenie ze względu na ich dominującą pozycję w wielu obszarach.

Przeczytaj: UE wprowadzi cła na bourbon, jeansy i Harleya-Davidsona

Dwa projekty z Polski: Elemental Battery Metals i Mkango Polska

Projekt recyklingu baterii polskiej spółki Elemental Battery Metals i zakład separacji pierwiastków ziem rzadkich w Puławach znalazły się w puli strategicznych surowcowych projektów KE.

Projekt recyklingowy POLVOLT realizowany przez Elemental Battery Metals ma na celu odzyskiwanie z baterii niklu, miedzi, kobaltu, litu, manganu oraz metali z grupy platynowców.

Z kolei realizowany w Puławach przez spółkę Mkango Polska zakład rafinacji pierwiastków ziem rzadkich ma przyczynić się do zabezpieczenia dostaw surowców takich jak neodym, wykorzystywanych do produkcji magnesów.

Umowę na dzierżawę działki pod budowę tego zakładu Mkango Polska zawarło z Zakładami Azotowymi Puławy z Grupy Azoty. Nowa instalacja będzie zajmować się przetwarzaniem surowca pochodzącego głównie z projektowanej kopalni w Malawi.

Osiem projektów we Francji – sektor baterii

Osiem projektów KE jest zlokalizowanych we Francji. Dwa z nich dotyczą wydobycia litu – w Allier (Imerys) i w Alzacji (Eramet), dwa recyklingu baterii, dwa recyklingu i rafinacji metali ziem rzadkich oraz rafinacji grafitu. Sektor baterii, a zwłaszcza litu, budzi szczególne zainteresowanie KE, ponieważ są z nim powiązane 22 projekty. Jeśli chodzi o lit, o ile wszystkie wybrane projekty zostaną ukończone, do 2030 r. UE może być samowystarczalna zarówno pod względem wydobycia, jak i jego rafinacji – ocenia KE.

Przeczytaj: Northvolt – anatomia upadku 

Oprócz projektów wydobywczych, KE uznała również znaczenie recyklingu w obiegu zamkniętym. Firmy takie jak Northvolt Revolt (Szwecja) i Itelyum Regeneration (Włochy) koncentrują się na odzysku metali strategicznych. Tym samym zmniejszają zależność UE od importu.

Chiny dominują na rynku metali ziem rzadkich

68 proc. światowych zasobów pierwiastków ziem rzadkich wydobywa się w Chinach, natomiast aż 85 proc. z nich jest tam rafinowanych. Strategia Chin polega e na inwestowaniu w rafinację, nawet gdy kraj ma niewiele surowców., jak w przypadku litu. Chiny wydobywają 10 proc. światowego litu, ale rafinują 56 proc. tego surowca. Zajmują również wiodącą pozycję w zakresie wydobycia magnezu (97 proc.), galu (94 proc.), germanu (83 proc.) i grafitu (40 proc.).

Z kolei 75 proc. kobaltu wydobywanego na świecie pochodzi z Demokratycznej Republiki Konga. Tlenek glinu wykorzystywany w europejskich fabrykach produkujących aluminium pochodzi w 62 proc. z Gwinei. Z kolei 40 proc. palladu wykorzystywanego w Europie pochodzi z Rosji, a 36 proc. ze Stanów Zjednoczonych. To pokazuje uzależnienie Europy od zewnętrznych dostawców.

Bogate koło podbiegunowe w Laponii

W Szwecji w 2023 r. odkryto największe w Europie złoże pierwiastków ziem rzadkich, które są kluczowe dla produkcji magnesów do silników elektrycznych i turbin wiatrowych. Znajduje się ono w Kirunie, gdzie od lat wydobywa się rudę żelaza. Państwowa grupa LKAB twierdzi, że znalezisko może znacząco zmniejszyć zależność Europy od importu z Chin. Jednak eksperci podkreślają, że realne ilości pierwiastków wykorzystywanych w przemyśle motoryzacyjnym są o wiele mniejsze niż sugerują ogólne szacunki.

Odkrycie może pokryć jedynie 4 proc. rocznego globalnego zapotrzebowania na pierwiastki ziem rzadkich dla przemysłu motoryzacyjnego. Jednocześnie rozwój rynku pojazdów elektrycznych sprawi, że zapotrzebowanie to w przyszłości wzrośnie. Eksperci podkreślają, że kluczową rolę odegra nie tylko wydobycie, ale także recykling i rozwój technologii ograniczających zużycie tych surowców.

Wydobycie w Kirunie może rozpocząć się dopiero za 10-15 lat. To pokazuje, jak długotrwałe i skomplikowane są procesy związane z nowymi inwestycjami górniczymi w Europie. Dodatkowo, protesty ekologiczne i regulacje środowiskowe mogą utrudnić rozwój projektu. Szwedzki rząd wzywa do uproszczenia procesu przyznawania koncesji, aby przyspieszyć dostęp do strategicznych surowców.

Co projektowi da błogosławieństwo Brukseli

Oczekiwana łączna wartość inwestycji kapitałowych w ramach 47 projektów strategicznych, które mają zostać uruchomione, wynosi 22,5 mld euro. Projekty te będą mogły korzystać ze skoordynowanego wsparcia ze strony Komisji, państw członkowskich i instytucji finansowych, aby rozpocząć działalność. W szczególności w zakresie dostępu do finansowania i wsparcia w celu nawiązania kontaktu z odpowiednimi odbiorcami.

Odniosą one również korzyści z usprawnionych przepisów dotyczących wydawania pozwoleń, aby zapewnić promotorom projektów przewidywalność. Jednocześnie powinny zapewniać normy środowiskowy, społeczne i w zakresie zarządzania. Proces wydawania pozwoleń nie będzie trwał dłużej niż 27 miesięcy w przypadku projektów wydobywczych i 15 miesięcy w przypadku innych projektów. Obecnie procesy wydawania pozwoleń mogą trwać od pięciu do 10 lat – wskazuje KE w komunikacie prasowym.

Zdaniem eksperta

Przełomowy moment dla europejskiej suwerenności

Na samym początku naszych najbardziej strategicznych łańcuchów dostaw znajdują się surowce. Są one również niezbędne do dekarbonizacji naszego kontynentu. Europa jest jednak obecnie uzależniona od państw trzecich w zakresie wielu surowców, których najbardziej potrzebuje. Musimy zwiększyć własną produkcję, zdywersyfikować naszą podaż zewnętrzną i tworzyć zapasy. Dziś zidentyfikowaliśmy 47 nowych projektów strategicznych, które po raz pierwszy pomogą nam zabezpieczyć własne krajowe dostawy surowców. Jest to przełomowy moment dla europejskiej suwerenności jako potęgi przemysłowej. 

Stéphane Séjourné,

komisarz UE, wiceprzewodniczący wykonawczy do spraw dobrobytu i strategii przemysłowej

Krok w dobrą stronę

Mimo ambitnych celów, rozwój europejskiego sektora wydobywczego i recyklingowego napotyka wyzwania. Jakie? Związane z regulacjami środowiskowymi, kosztami inwestycji oraz akceptacją społeczną. Współpraca między państwami członkowskimi, firmami prywatnymi i instytucjami badawczymi może jednak pozwolić Europie na stopniowe uniezależnienie się od dostaw z Chin i innych krajów spoza UE.

Decyzja Komisji Europejskiej to krok w stronę zabezpieczenia strategicznych dostaw surowców w kluczowych sektorach przemysłowych. W obliczu rosnącej konkurencji na rynku globalnym i niepewności geopolitycznej, inwestycje w europejski przemysł surowcowy mogą okazać się kluczowe dla przyszłości kontynentu.

– Pracujemy nad projektem grafitowym na Ukrainie, który umożliwi nam osiągnięcie naszych celów na rok 2030 w tym obszarze – podsumował komisarz Séjourné.

Strategia polega na zabezpieczeniu Europy, ale uwzględnia takie kraje, jak Ukraina czy Kanada. – Musimy produkować w Europie lub dla Europy, aby nasi producenci mieli dostęp do surowców po konkurencyjnej cenie – dodał komisarz.

17 Metali Ziem Rzadkich – Właściwości, Zastosowanie i Występowanie

Metale ziem rzadkich (ang. Rare Earth Elements, REE) to grupa 17 pierwiastków chemicznych obejmująca skand, itr oraz 15 lantanowców. Choć ich nazwa sugeruje rzadkość, w rzeczywistości są dość powszechne, lecz występują w rozproszeniu, co utrudnia ich wydobycie. Są kluczowe dla nowoczesnej technologii, energetyki i motoryzacji.

Lantanowce – 15 kluczowych pierwiastków

1. Lantan (La)

📌 Zastosowanie: Optyka (szkła optyczne i aparaty fotograficzne), akumulatory NiMH, katalizatory w rafineriach ropy.
🌍 Występowanie: Chiny (Bayan Obo), USA (Mountain Pass), Australia.

2. Cer (Ce)

📌 Zastosowanie: Polerowanie szkła, katalizatory samochodowe, stop aluminium w silnikach odrzutowych.
🌍 Występowanie: Chiny, USA, Indie.

3. Prazeodym (Pr)

📌 Zastosowanie: Supermagnesy w silnikach EV i turbinach wiatrowych, barwienie szkła, stop z magnezem w lotnictwie.
🌍 Występowanie: Chiny, Wietnam, Brazylia.

4. Neodym (Nd)

📌 Zastosowanie: Magnesy neodymowe (w komputerach, silnikach elektrycznych, głośnikach), lasery.
🌍 Występowanie: Australia, Chiny, Brazylia.

5. Promet (Pm) (radioaktywny, rzadki)

📌 Zastosowanie: Źródło energii w generatorach termoelektrycznych na satelitach i sondach kosmicznych.
🌍 Występowanie: W śladowych ilościach, głównie w rudach uranu.

6. Samar (Sm)

📌 Zastosowanie: Magnesy samaro-kobaltowe, reaktory jądrowe, laserowe systemy naprowadzania broni.
🌍 Występowanie: Rosja, USA, Chiny.

7. Europ (Eu)

📌 Zastosowanie: Ekrany LED i telewizory, farby fluorescencyjne, ochrona banknotów przed fałszerstwem.
🌍 Występowanie: Chiny, Birma, Brazylia.

8. Gadolin (Gd)

📌 Zastosowanie: Medycyna (kontrast w rezonansie magnetycznym), chłodzenie w kriogenice, reaktory jądrowe.
🌍 Występowanie: Australia, USA, Chiny.

9. Terb (Tb)

📌 Zastosowanie: Zielone luminofory w telewizorach, magnesy w EV, stop w silnikach odrzutowych.
🌍 Występowanie: Birma, Chiny, Wietnam.

10. Dysproz (Dy)

📌 Zastosowanie: Wzmacnianie magnesów w EV i turbinach wiatrowych, reaktory jądrowe, wojskowa optyka.
🌍 Występowanie: Kanada, USA, Chiny.

11. Holm (Ho)

📌 Zastosowanie: Magnesy w urządzeniach medycznych, kontrolowane reakcje jądrowe.
🌍 Występowanie: Indie, Rosja, Chiny.

12. Erb (Er)

📌 Zastosowanie: Kable światłowodowe (wzmacniacze sygnału), lasery chirurgiczne.
🌍 Występowanie: Chiny, Australia, USA.

13. Tul (Tm)

📌 Zastosowanie: Lasery w chirurgii i przemyśle, źródła promieniowania X w skanerach bagażu.
🌍 Występowanie: Bardzo rzadki, Chiny, Rosja.

14. Iterb (Yb)

📌 Zastosowanie: Stop w stalach o wysokiej wytrzymałości, lasery do oznaczania materiałów przemysłowych.
🌍 Występowanie: Wietnam, Chiny, USA.

15. Lutet (Lu)

📌 Zastosowanie: Tomografia PET, chemia kwantowa, reaktory jądrowe.
🌍 Występowanie: Wietnam, Australia, Chiny.

Dwa dodatkowe metale ziem rzadkich

16. Skand (Sc)

📌 Zastosowanie: Stop w lotnictwie, oświetlenie LED, rakiety kosmiczne.
🌍 Występowanie: Australia, Ukraina, Kazachstan.

17. Itr (Y)

📌 Zastosowanie: Luminofory LED, lasery wojskowe, ceramika o wysokiej wytrzymałości.
🌍 Występowanie: Chiny, Australia, Indie.

Główne wnioski

1. KE wybrała 47 strategicznych projektów wydobywczych metali rzadkich, których wartość inwestycyjna szacowana jest na 27 mld euro. Wydobycie surowców ma pomóc Europie osiągnąć niezależność, a także przyczynić się do jej transformacji ekologicznej i cyfrowej, jak również wzmocnić europejski przemysł obronny i lotniczy. Dzielą się na cztery główne sektory przemysłu: sektor baterii, półprzewodników, energetyczny i obronny. 25 z nich obejmuje działalność wydobywczą, 24 – przetwarzanie, 10 – recykling i 2 – zastępowanie surowców. W zakresie litu wskazano 22 projekty, niklu – 12 projektów, kobaltu – 10, manganu –7, zaś grafitu -11. Inne projekty strategiczne obejmują magnez (1 projekt) i wolfram (3 projekty). 
2. Z Polski KE wybrała dwa projekty. Projekt recyklingu baterii polskiej spółki Elemental Battery Metals i zakład separacji pierwiastków ziem rzadkich w Puławach. Projekt recyklingowy POLVOLT realizowany przez Elemental Battery Metals ma na celu odzyskiwanie z baterii niklu, miedzi, kobaltu, litu, manganu oraz metali z grupy platynowców. Z kolei realizowany w Puławach przez spółkę Mkango Polska zakład rafinacji pierwiastków ziem rzadkich ma przyczynić się do zabezpieczenia dostaw surowców takich jak neodym, wykorzystywanych do produkcji magnesów.
3. Bruksela chce zagwarantować bezpieczeństwo  dostaw metali ziem rzadkich do Europy do 2030 r. W zakresie wydobycia – co najmniej 10 proc. rocznego zużycia tych surowców musi pochodzić z krajów UE, zaś w obszarze recyklingu plany są ambitniejsze – 25 proc. zużycia. Tymczasem obecnie w Europie poddaje się recyklingowi mniej niż 1 proc. pierwiastków ziem rzadkich. Ponadto KE chce, aby na każdym etapie łańcucha wartości nie więcej niż 65 proc. rocznego zużycia każdego strategicznego surowca w Unii zależało od jednego państwa trzeciego.