Zatory w wypłatach dotacji z programu Czyste Powietrze. Fundusz reaguje
W najbliższy piątek, 31 stycznia, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej zorganizuje spotkanie z firmami wykonującymi remonty domów w ramach programu Czyste Powietrze. To reakcja na liczne sygnały od wykonawców o trwających miesiącami opóźnieniach w wypłacie dotacji, o których pisaliśmy w XYZ.


Z tego artykułu dowiesz się…
- Skąd wynikają problemy z bieżącą płynnością finansową programu Czyste Powietrze.
- Jak NFOŚiGW chce ostudzić emocje firm wykonawczych, które czekają na pieniądze z programu.
- Jakie są źródła finansowania Czystego Powietrza.
Program Czyste Powietrze, który jest najważniejszym narzędziem do walki ze smogiem w polskich miejscowościach, został zawieszony, ale na jaw wychodzą kolejne kontrowersje związane z jego realizacją. Niedawno opisaliśmy problem właścicieli firm, którzy od miesięcy czekają na wypłatę dotacji – zarówno za zrealizowane już prace u beneficjentów programu, jak i zaliczki na poczet podpisanych umów. W efekcie muszą zaciągać kredyty, by przetrwać. Firmy ostrzegają, że dalszy brak wypłat wywoła falę bankructw w branży. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) przekonywał wówczas, że regularnie wypłaca pieniądze na konta 16 wojewódzkich funduszy ochrony środowiska, zgodnie ze zgłaszanym przez nie zapotrzebowaniem.
Sprawdziliśmy, jak sytuacja wygląda w praktyce. Zadzwoniliśmy do jednego z funduszy z pytaniem, kiedy można spodziewać się wypłaty dotacji. Odpowiedź była jednoznaczna – pieniędzy nie ma, a ostatni przelew z NFOŚiGW na poczet programu Czyste Powietrze wpłynął do nich w grudniu. Okazało się też, że fundusz nie wie, kiedy otrzyma kolejną transzę ani w jakiej wysokości. Dysponujemy również korespondencją firm z wojewódzkimi funduszami w sprawie zaległości. Jeden z podmiotów, który czeka na rozliczenie wniosku z czerwca 2024 r., otrzymał taką odpowiedź: „Zaczynamy właśnie sprawdzać wnioski, które wpłynęły w kwietniu. Wniosek z czerwca nadal oczekuje na weryfikację”.
Będą rozmowy firm z Funduszem
Jeszcze raz zwróciliśmy się do NFOŚiGW z zapytaniem, dlaczego występują tak duże zatory w realizacji programu. NFOŚiGW podtrzymał, że przekazuje pieniądze na konta funduszy „zgodnie z planem, w transzach, według zgłaszanego przez nie zapotrzebowania”. Przyznał jednak, że otrzymuje od firm wykonawczych informacje o braku zaliczek i wypłat za zrealizowane prace w ramach programu Czyste Powietrze.
– W związku z tymi sygnałami z rynku 31 stycznia w siedzibie NFOŚiGW odbędzie się spotkanie z firmami wykonawczymi – informuje nas biuro prasowe Funduszu.
Fundusz przyznaje też, że proces obsługi wniosków odbiega od oczekiwań.
– Na wolniejszy od przewidywanego proces obsługi wniosków i rozliczania umów przez wojewódzkie fundusze miał wpływ brak finansowania z Krajowego Planu Odbudowy pod koniec 2023 r., przed uruchomieniem finansowania z FEnIKS. Obecna przerwa w przyjmowaniu nowych wniosków do 31 marca 2025 r. ma przyczynić się m.in. do sprawnego przeprowadzenia przez wojewódzkie fundusze zaległych rozliczeń. Jednocześnie trwają wzmożone i szczegółowe kontrole przeprowadzonych inwestycji, co również wpływa na spowolnienie procesu wypłat. Kontrole ujawniają m.in. zawyżanie kosztów jednostkowych czy narzucanie bardzo wysokich marż za wykonane prace – podaje biuro prasowe NFOŚiGW.
Przypomnijmy, że w razie stwierdzenia nieprawidłowości odpowiedzialność za zwrot zaliczki lub całej dotacji spoczywa na beneficjentach programu, mimo że pieniądze te najczęściej wpływają wprost na konta firm wykonawczych, w ramach udzielonych przez beneficjentów pełnomocnictw.
Co ciekawe, NFOŚiGW podaje jednocześnie, że w 2024 r. część pieniędzy przekazanych wojewódzkim funduszom z FEnIKS została zwrócona z powodu niewykorzystanych nadwyżek. Chodzi o niemal pół miliarda złotych. Co więcej, nadal część wojewódzkich funduszy wykazuje w raportach do NFOŚiGW dodatni bilans pieniędzy na realizację programu, a w przypadku niektórych funduszy kwoty do wykorzystania są duże. Pogłębia to chaos informacyjny związany z realizacją tego programu.

Nowa pula pieniędzy w lutym
NFOŚiGW podkreśla, że wojewódzkie fundusze to odrębne od Narodowego Funduszu podmioty, działające niezależnie. To one zajmują się przyjmowaniem, rozpatrywaniem i rozliczaniem wniosków o dofinansowanie oraz wypłatą środków w programie na terenie swoich województw.
W 2024 r. do wojewódzkich funduszy wpłynęło na ten cel ponad 6,3 mld zł. W tym roku zaplanowano wypłatę kolejnych 8 mld zł, z czego już przekazano 98 mln zł z Krajowego Planu Odbudowy, a kolejne 800 mln zł trafi na konta funduszy z budżetu FEnIKS (Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko). Zaplanowano również nowe źródło finansowania programu z Funduszu Modernizacyjnego – w lutym ma zostać złożony wniosek do Europejskiego Banku Inwestycyjnego na 10 mld zł.
Program Czyste Powietrze umożliwia otrzymanie dotacji na wymianę źródła ogrzewania i ocieplenie domu. Kwota dofinansowania dla osób najuboższych mogła sięgać nawet 135 tys. zł. Dotychczas w programie złożono ponad 1 mln wniosków i podpisano niemal 844 tys. umów z beneficjentami na łączną kwotę ponad 28 mld zł. Z tego wypłacono dotacje o wartości 14 mld zł.
Program w nowej odsłonie ma ruszyć 1 kwietnia. W ramach konsultacji społecznych dotyczących nowych regulacji wpłynęło kilka tysięcy uwag, które są obecnie analizowane.

Główne wnioski
- W związku sygnałami od firm wykonawczych o problemach z wypłatami dotacji z programu Czyste Powietrze, Narodowy Fundusz Ochrony i Środowiska na 31 stycznia zaplanował spotkanie z przedstawicielami branży.
- Fundusz informuje, że na wolniejszy od przewidywanego proces obsługi wniosków i rozliczania umów przez wojewódzkie fundusze miał wpływ brak finansowania z Krajowego Planu Odbudowy pod koniec 2024 r. Obecna przerwa w przyjmowaniu nowych wniosków ma przyczynić się do sprawnego przeprowadzenia przez wojewódzkie fundusze zaległych rozliczeń.
- NFOŚiGW podaje też, że trwają wzmożone i szczegółowe kontrole przeprowadzonych inwestycji, co również wpływa na spowolnienie procesu wypłat. Kontrole ujawniają m.in. zawyżanie kosztów i narzucanie bardzo wysokich marż za wykonane prace.