Mark Carney gra o wyborcze zwycięstwo. Czy Project Arrow uczyni Kanadę liderem zeroemisyjnej motoryzacji?

Co łączy nowoczesny myśliwiec i samochód elektryczny? Pokazywany na targach motoryzacyjnych kanadyjski samochód stworzony w ramach Project Arrow nie tylko sięga do historii, lecz także niespodziewanie stał się wizytówką krajowego przemysłu w czasach powracających ceł.

Polska miała mieć, Kanada już ma. Chodzi o własny samochód elektryczny – zaprojektowany, zbudowany i gotowy do promowania kanadyjskiego przemysłu motoryzacyjnego. Project Arrow 1.0 po raz pierwszy zaprezentowano w 2023 r. Od tego czasu pojawia się na kolejnych salonach motoryzacyjnych. Pod koniec marca był prezentowany na targach w Hanowerze – sfotografował się w nim kanclerz Niemiec Olaf Scholz. Prototyp stał się symbolem współpracy przemysłu, uczelni i rządu, a obecnie trwa jego druga faza: Project Arrow 2.0. Początki tej historii sięgają jednak znacznie wcześniej – aż do lat 50. i jednego z najbardziej kontrowersyjnych epizodów w historii kanadyjskiego lotnictwa.

Nowoczesny samolot, który został zniszczony

Niemal każdy miłośnik lotnictwa słyszał o Avro Canada CF-105 Arrow – nowoczesnym myśliwcu przechwytującym ze skrzydłem delta, zaprojektowanym i zbudowanym w latach 50. przez firmę Avro Aircraft, z udziałem polskich inżynierów i pilotów, takich jak Władysław Potocki i Janusz „Spud” Żurakowski. Samolot pokazano publicznie 4 października 1957 r. – tego samego dnia, w którym ZSRR wystrzelił Sputnika.

Powstało zaledwie kilka egzemplarzy. W lutym 1959 r., jeszcze przed zakończeniem ocen technicznych, premier Kanady John Diefenbaker zdecydował o anulowaniu projektu. Arrow był w stanie osiągnąć – oficjalnie – 1,9 Macha, a jego silniki również były konstrukcją kanadyjską. Mimo to plany zniszczono, a program zakończono. Władysław Potocki, kierujący zespołem pilotów doświadczalnych, był ostatnim, który poleciał Avro Arrowem – 19 lutego 1959 r., dzień przed ogłoszeniem decyzji przez Diefenbakera.

W parlamencie premier uzasadniał swoją decyzję zmianą strategii. ZSRR miał stawiać na rakiety dalekiego zasięgu, a nie na pilotowane bombowce, przez co przechwytujące myśliwce miały tracić znaczenie.

Jednak w 2023 r. w czasopiśmie Canadian Military History opublikowano przełomowy artykuł autorstwa Alana Barnesa – byłego pracownika wywiadu, obecnie badacza z Carleton University w Ottawie. Na podstawie odtajnionych dokumentów ujawnił on rolę kanadyjskiego wywiadu w tworzeniu błędnych ocen przyszłości lotnictwa. Amerykańskie służby miały zupełnie odmienne analizy. Skutek? Kanada od dekad kupuje samoloty wojskowe od USA, a obecnie trwa rewizja decyzji o zakupie F-35.

Przeczytaj: Kanada dla Kanadyjczyków

Spełnione życzenia? Prawie

Na początku 2017 r. rozmawiałam w jednym z centrów handlowych w Toronto z mężczyzną zbierającym podpisy pod petycją do rządu o wznowienie projektu Avro Arrow. Uświadomiłam sobie wtedy, że technologiczne osiągnięcia potrafią przetrwać dekady, przekształcając się w żyjące własnym życiem mity. Autorzy petycji apelowali do premiera Justina Trudeau, by – planując rozwiązania dla kanadyjskich sił zbrojnych – pamiętano, że „Kanada ma potencjał, by odtworzyć dawny przemysł, co przyniesie korzyści gospodarcze i technologiczne”.

Niedługo po tej petycji rozpoczęły się pierwsze przymiarki do tajnego projektu. Stało za nim Automotive Parts Manufacturers Association (APMA) – kanadyjskie stowarzyszenie producentów części samochodowych. We współpracy z Ontario Tech University, na przełomie 2020-2021, rozpoczęto prace nad pierwszym zeroemisyjnym samochodem elektrycznym, zaprojektowanym w całości w Kanadzie. Już w marcu 2021 r. w mediach pojawił się wirtualny prototyp.

Nikt nie obiecywał miliona pojazdów. Bez rozgłosu, we współpracy z federalną agencją ds. rozwoju południowego Ontario, prowincjami Ontario i Quebec oraz politechniką Ontario Tech w Oshawie, wystartował projekt o wartości 20 mln dolarów kanadyjskich. W tym 8,2 mln pochodziło z funduszy rządowych, a 60 proc. wkładu zapewniły firmy uczestniczące w przedsięwzięciu.

W czerwcu 2021 r. weszła w życie ustawa ustanawiająca odpowiedzialność rządu federalnego za osiągnięcie zeroemisyjności.

Na początku stycznia 2023 r. gotowy pojazd – złożony w 97 proc. z kanadyjskich części – zaprezentowano na prestiżowych targach Consumer Electronic Show w Las Vegas. Przewodniczący APMA Flavio Volpe podkreślał, że zespół projektowy inspirowała „niewiarygodna historia innowacyjności Avro Arrow”.

Obecnie trwa faza druga – Project Arrow 2.0, w ramach której powstają różne wersje pojazdu, w tym hybrydowe i wodorowe.

Na drzwiach prototypu widnieje oznaczenie RL 207 – z wpisanym pomiędzy litery i cyfry znakiem kanadyjskich wojsk lotniczych. To bezpośrednie nawiązanie do pierwszego egzemplarza Avro Arrowa, który nosił oznaczenie RL 201.

Strategiczna odpowiedź

8 listopada 2024 r., gdy polska Izera dokonywała żywota, w Kanadzie rząd federalny ogłosił wsparcie dla Project Arrow 2.0. 7 mln dolarów kanadyjskich dołożyła Ottawa, a kolejne 4 mln przekazała prowincja Ontario. Wszystko to wydarzyło się zaledwie dwa dni po zwycięstwie Donalda Trumpa w wyborach prezydenckich w USA.

Niedługo potem rozpoczęła się wymiana ciosów cłami i kontrcłami, a 26 marca 2025 r. nowy premier Kanady, Mark Carney, podczas wizyty w zakładach motoryzacyjnych w Windsorze (Ontario), ogłosił utworzenie specjalnego funduszu w wysokości 2 mld dolarów kanadyjskich dla sektora motoryzacyjnego.

Jedna trzecia firm zaangażowanych w Project Arrow mieści się właśnie w regionie Windsor–Essex, szczególnie dotkniętym amerykańskimi cłami. Carney mówił o „strategicznej odpowiedzi” i tworzeniu wzmocnionego kanadyjskiego łańcucha dostaw. Podkreślił, że zdolności produkcyjne sektora stanowią kluczową przewagę Kanady „w nowym świecie”.

Najbardziej wymowne słowa padły jednak w serwisie X. Premier napisał: „Zbudujemy kanadyjską sieć produkcji motoryzacyjnej.”

Wartość dostaw od kanadyjskich producentów części wynosi 35 mld dolarów kanadyjskich rocznie, a sektor zatrudnia ponad 100 tys. osób. Tymczasem Project Arrow, którego pierwsza faza kosztowała 20 mln dolarów kanadyjskich, według szacunków APMA przyniósł już 500 mln dolarów w kontraktach dla partnerów projektu.

Główne wnioski

1. Współpraca sektora motoryzacyjnego z rządem i środowiskiem naukowym przyniosła w krótkim czasie pół miliarda dolarów kanadyjskich korzyści. Projekt, rozpoczęty cztery lata temu, jest dziś symbolem technologicznego potencjału Kanady. Premier Mark Carney, lider Partii Liberalnej, który walczy o zwycięstwo w wyborach 28 kwietnia, zapowiada budowę kanadyjskiej sieci produkcji motoryzacyjnej.
2. Kanada zobowiązała się do osiągnięcia zeroemisyjności do 2050 r. Prace nad Project Arrow obejmują nie tylko samochody elektryczne, lecz także pojazdy z napędem hybrydowym i wodorowym.
3. Amerykańskie cła utrudniły działalność kanadyjskiego sektora motoryzacyjnego. W odpowiedzi innowacyjne projekty, takie jak Project Arrow, stają się kluczowymi elementami uniezależniania Kanady od USA.