W kilka godzin między stolicami. Jest unijny plan kolei dużych prędkości za pół biliona euro

Komisja Europejska przyjęła kompleksowy pakiet transportowy, który ma za zadanie przyspieszyć rozbudowę europejskiej sieci Kolei Dużych Prędkości (KDP). KE chce połączyć stolice państw członkowskich i największe miasta Unii Europejskiej siecią szybkich kolei i skrócić czas przejazdu między nimi.

Plan ma także usprawnić transformację energetyczną. Transport w Unii Europejskiej odpowiada bowiem za 20 proc. wszystkich emisji CO2 do atmosfery i jest jedynym sektorem, którego emisje wciąż rosną. Władze KE, które dążą do transformacji energetycznej, wspierają więc kolej – jako jeden z najmniej emisyjnych środków transportu. KE poprzez rozbudowaną sieć KDP w Europie chce stworzyć alternatywę dla krótkich i wysokoemisyjnych podróży lotniczych.

– Dzisiejszy pakiet ma na celu wzmocnienie konkurencyjności Europy i jednocześnie zdecydowane dążenie do przyszłości zerowej emisji netto. (…) Sprawiamy, że europejski system transportowy staje się czystszy, bardziej odporny i bardziej przystępny cenowo dla obywateli – mówił Apostolos Tzitzikostas, komisarz ds. zrównoważonego transportu i turystyki.

Szybsza kolej w całej Europie

Zaprezentowany 5 listopada plan przewiduje połączenie głównych węzłów przy prędkościach co najmniej 200 km/h i więcej. Oparty jest o transeuropejską sieć transportową TEN-T (ang. Trans-European Transport Network) – strategiczną sieć korytarzy transportowych UE, która ma połączyć wszystkie państwa członkowskie spójną i nowoczesną infrastrukturą: drogową, kolejową, lotniczą i wodną.

Realizacja planu nie będzie tania – szacuje się, że europejska sieć kolei dużych prędkości może kosztować w sumie 550 mld euro. Samo ukończenie projektów zapowiedzianych na najbliższe 15 lat, będzie kosztować ok. 345 mld euro. Zaznaczono jednak, że korzyści dla społeczeństwa przekroczą wartość inwestycji i będą oscylować wokół 750 mld euro.

Komisja Europejska zamierza opracować strategię finansowania z udziałem środków publicznych i prywatnych, by zapewnić długofalową realizację przedsięwzięcia. Bruksela chce również zwiększyć europejskie moce produkcyjne taboru kolejowego. Obecnie zamówienie nowego pociągu oznacza oczekiwanie od czterech do sześciu lat, podczas gdy azjatyccy konkurenci działają znacznie szybciej. Plan Komisji ma nie tylko przyspieszyć podróże i zmniejszyć emisje CO₂, ale też wzmocnić europejski przemysł kolejowy i uniezależnić go od dostawców spoza Unii.

Przewiduje znaczące usprawnienia w czasach przejazdu między miastami. Nie omija także Polski. Znacząco ma się skrócić czas przejazdu z Warszawy do słowackiej Bratysławy – z siedmiu godzin, jak dzieje się to obecnie, do zaledwie 4 godz. 15 minut. Pasażerowie będą mogli także szybciej pokonywać trasę z Warszawy do Berlina, w 4 godz. 15 min., zamiast obecnych 5 godzin.

W planie uwzględniono także realizowane właśnie połączenia Rail Baltica, łączące Polskę z krajami bałtyckimi – Litwą, Łotwą i Estonią. W ten sposób z Warszawy do Wilna będziemy mogli dostać się w zaledwie 4 godziny, kolejne 2 godziny zajmie podróż do Rygi, kolejną 1 godz. 45 minut – do Tallina.

Pierwszy odcinek Rail Baltica, od granicy polsko-litewskiej do Tallina, miał być gotowy już w 2025 r. Rosnące koszty budowy i niewystarczające finansowanie sprawiły, że termin ten przesunął się ponownie na rok 2030. Obecnie jednak wiadomo już, że trudno będzie go dotrzymać i oddać inwestycję w tym czasie. Koordynatorem przedsięwzięcia jest RB Rail AS, spółka wspólna krajów bałtyckich.

Także na innych połączeniach europejskich czas przejazdu skróci się spektakularnie. Pasażerowie będą więc mogli podróżować z Berlina do Kopenhagi w cztery godziny zamiast obecnych siedmiu, a z Sofii do Aten w sześć godzin, zamiast obecnych 13 godzin i 40 minut. Z 15 do zaledwie sześciu godzin skróci się czas przejazdu z Budapesztu do Bukaresztu.

Nowe połączenia transgraniczne umożliwią również szybsze i prostsze podróże, np. z Paryża do Lizbony przez Madryt. Do 2030 roku pasażerowie będą mogli podróżować między stolicami Hiszpanii i Portugalii w ok. 5 godzin, a do 2034 r. – w zaledwie 3 godziny.

To chce zrobić UE

Komisja zaproponowała cztery kluczowe kierunki działania. Przede wszystkim chce zlikwidować wąskie gardła na sieci. Zadaniem będzie także określić, na których odcinkach sieci możliwe jest osiągnięcie wyższych prędkości niż 250 km/h.

KE chce także opracować strategię finansowania i rozpocząć dialog z państwami członkowskimi, a także z branżą i podmiotami finansującymi. Organ wykonawczy UE planuje również poprawić warunki działania przemysłu kolejowego. Zakłada wprowadzenie regulacji i usprawnienie sprzedaży biletów kolejowych na połączenia transgraniczne.

Oprócz najważniejszego celu, jakim jest skrócenie czasu podróży, plan ma zwiększyć przepustowość linii kolejowych. To m.in. funkcjonowanie pociągów nocnych, transportu towarowego czy mobilności wojskowej.

Według raportu Greenpeace z 2023 roku, bilety kolejowe są średnio dwukrotnie droższe od lotniczych, co zniechęca pasażerów. Komisja zapowiada, że szybka kolej ma być konkurencyjna cenowo i przystępna. Aby to osiągnąć, Bruksela chce zwiększyć liczbę przewoźników, co – jak pokazują doświadczenia Hiszpanii i Włoch – prowadzi do spadku cen i wzrostu liczby pasażerów.

Komisja przygotowuje też nowe przepisy dotyczące rezerwacji biletów międzynarodowych. Od 2026 roku pasażerowie będą mogli zarezerwować i kupić bilety między różnymi krajami jednym kliknięciem, za pośrednictwem zintegrowanych platform internetowych.

Główne wnioski

1. Unia Europejska stawia na kolej jako narzędzie transformacji energetycznej i integracji transportowej. Plan rozwoju Kolei Dużych Prędkości ma ograniczyć emisje CO2 poprzez zastąpienie krótkich lotów podróżami pociągami. Wpisuje się to w strategię Zielonego Ładu i budowę zrównoważonego, niskoemisyjnego systemu transportu w UE.
2. Polska także jest elementem europejskiej sieci KDP. Plan obejmuje m.in. modernizację tras Warszawa–Berlin, Warszawa–Bratysława i rozwój Rail Baltiki, co pozwoli skrócić czasy przejazdów nawet o kilka godzin.
3. Największym wyzwaniem pozostaje finansowanie i realizacja projektów w terminie. Choć wartość inwestycji szacowana jest na 550 mld euro, część projektów – jak Rail Baltica – już notuje opóźnienia i rosnące koszty. Komisja Europejska planuje więc wprowadzenie jednolitej strategii finansowania i wspólne standardy techniczne, by uniknąć dalszych barier i przyspieszyć budowę.