Kolej pod lupą UOKiK. Raport o stanie pasażerskich przewozów kolejowych

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów przedstawił raport o rynku kolejowych przewozów pasażerskich w Polsce. Dokument wskazuje na dominację spółek publicznych i ograniczoną konkurencję w sektorze.

Miliony pasażerów, niewielka konkurencja

Według danych UOKiK w 2023 roku pociągami w Polsce podróżowało ponad 373 mln pasażerów. Aż 93 proc. przejazdów odbywało się na podstawie kontraktów o świadczenie usług publicznych (PSC).

Na rynku działa obecnie 16 spółek kolejowych, ale realna konkurencja między nimi jest rzadkością. W wielu regionach usługi świadczy wyłącznie lokalny przewoźnik samorządowy, a na trasach dalekobieżnych dominuje PKP Intercity.

Prezes UOKiK Tomasz Chróstny podkreślił, że badanie miało na celu wyjaśnienie, dlaczego przy tak wielu podmiotach konkurencja jest wciąż ograniczona. Urząd analizował m.in. procedury przyznawania otwartego dostępu oraz organizację przetargów.

PSC i dominacja największych spółek

Kolejowe przewozy pasażerskie w Polsce w ogromnej większości funkcjonują w ramach kontraktów PSC. Dzięki nim samorządy i państwo dotują kursy, które z perspektywy komercyjnej nie byłyby opłacalne.

Przetargi na usługi publiczne organizowane są sporadycznie, a przewoźnicy zwracają uwagę na zbyt krótki czas między rozstrzygnięciem postępowania a rozpoczęciem realizacji przewozów. Z kolei procedury przyznawania otwartego dostępu potrafią trwać miesiącami.

Największy udział w rynku mają POLREGIO, PKP Intercity i Koleje Mazowieckie. Trzy spółki odpowiadają za 80 proc. pracy przewozowej i 75 proc. pracy eksploatacyjnej. Pod względem liczby pasażerokilometrów prowadzi PKP Intercity.

Raport objął lata 2019–2023, ale dla pełniejszego obrazu sięgnięto też po wcześniejsze dane. W badaniu uczestniczyło 17 przewoźników, w tym jeden zagraniczny, dotąd działający w Polsce tylko w transporcie autokarowym.

Bariery i przykłady z zagranicy

Przewoźnicy wskazali na brak nowoczesnego taboru, skomplikowane procedury formalne oraz małą chęć spółek samorządowych do wyjścia poza region macierzysty.

UOKiK przytoczył przykłady rozwiązań z Hiszpanii i Włoch, gdzie obowiązują rygorystyczne terminy w procedurach otwartego dostępu. W Niemczech funkcjonuje zasada automatycznej zgody na komercyjne połączenia na najpopularniejszych trasach.

Według raportu podobne rozwiązania mogłyby zwiększyć konkurencyjność także w Polsce. Urząd wskazuje, że tam, gdzie pojawiły się dodatkowe oferty komercyjne, rosła liczba pasażerów, a ceny biletów spadały.

Badanie potwierdziło, że wprowadzenie przejrzystych zasad i terminów mogłoby poprawić warunki rozwoju rynku. To, zdaniem UOKiK, przyniosłoby korzyści zarówno pasażerom, jak i obecnym przewoźnikom.

Rekomendacje UOKiK dla rynku

Raport zawiera propozycje zmian, które mają ułatwić dostęp do rynku i poprawić konkurencję. Urząd rekomenduje m.in. wydłużenie czasu na przygotowanie ofert w przetargach oraz wprowadzenie jasnych kryteriów oceny w procedurach otwartego dostępu.

Kolejną propozycją jest rygorystyczne przestrzeganie terminów postępowań administracyjnych. UOKiK sugeruje także podział zlecanych przewozów na mniejsze pakiety, które łączyłyby popularne i mniej rentowne trasy.

Raport podkreśla potrzebę tworzenia bardziej przejrzystych planów transportowych, które pozwoliłyby przewoźnikom lepiej planować inwestycje w tabor i sieć połączeń.

Urząd zaleca też rozszerzanie działalności spółek samorządowych poza granice macierzystych regionów oraz rozważenie przepisów przyspieszających procedury odwoławcze w sprawach otwartego dostępu.