Rosja wraca do barteru, aby ominąć sankcje Zachodu

Rosja coraz częściej stosuje handel wymienny w zagranicznych transakcjach, aby obejść zachodnie sankcje i problemy z płatnościami. Firmy rosyjskie wymieniają m.in. pszenicę na chińskie samochody czy nasiona lnu na materiały budowlane.

Powrót barteru po dekadach

Po raz pierwszy od lat 90. w rosyjskim handlu zagranicznym na dużą skalę pojawia się barter. Zjawisko to nasiliło się po wprowadzeniu ponad 25 tys. sankcji nałożonych przez USA, Unię Europejską i ich sojuszników w związku z wojną w Ukrainie i aneksją Krymu. Restrykcje objęły m.in. odcięcie rosyjskich banków od systemu SWIFT.

Ministerstwo gospodarki Rosji w 2024 r. wydało 14-stronicowy przewodnik po transakcjach barterowych, zachęcając przedsiębiorców do korzystania z tej formy handlu. W dokumencie zaproponowano nawet utworzenie specjalnej platformy wymiany.

Rosyjskie władze tłumaczą, że barter pozwala prowadzić wymianę towarów i usług z zagranicznymi partnerami bez przeprowadzania międzynarodowych transakcji finansowych. Ma to chronić przed skutkami sankcji wtórnych, których obawiają się m.in. chińskie banki.

Reuters ustalił co najmniej osiem transakcji barterowych w ostatnich miesiącach. Dane pochodzą z urzędów celnych, źródeł handlowych i oświadczeń firm.

Straty w handlu i brak przejrzystości

Według rosyjskich danych, nadwyżka handlu zagranicznego w okresie styczeń–lipiec 2025 r. spadła o 14 proc. rok do roku, do 77,2 mld dolarów. Eksport zmniejszył się o 11,5 mld dolarów do 232,6 mld, a import wzrósł o 1,2 mld dolarów do 155,4 mld.

Rosyjska służba celna potwierdziła stosowanie barteru w kontaktach z różnymi krajami i dla szerokiego zakresu towarów. Dodała jednak, że liczba takich transakcji jest niewielka w porównaniu z całością kontraktów handlowych.

Trzy źródła handlowe cytowane przez Reuters twierdzą jednak, że barter staje się coraz powszechniejszy. Analitycy wskazują na rozbieżności między statystykami banku centralnego i służby celnej, które w pierwszej połowie roku sięgnęły 7 mld dolarów.

Według rosyjsko-azjatyckiej unii przedsiębiorców barter jest skutkiem presji sankcyjnej, procesu dedolaryzacji i problemów z płynnością. Organizacja przewiduje dalszy wzrost tego typu transakcji.

Rząd i bank centralny nie udzielają informacji o szczegółowych danych dotyczących barteru. Wyjaśniają, że jeśli takie transakcje są legalnie zgłoszone, uwzględnia się je w ogólnych statystykach.

Pszenica za samochody, len za materiały

Jedna z transakcji, opisana przez dwa źródła handlowe, polegała na wymianie rosyjskiej pszenicy na chińskie samochody. Chińscy partnerzy zakupili auta w juanach, a rosyjska firma kupiła zboże w rublach. Następnie obie strony dokonały wymiany towarów.

Reuters nie ustalił, jaka była wartość wymiany ani według jakiego mechanizmu określono równowartość pszenicy i samochodów.

W dwóch innych przypadkach nasiona lnu zostały wymienione na materiały budowlane i sprzęt gospodarstwa domowego z Chin. Jedna z transakcji, zgłoszona w 2024 r. w regionie Uralu, opiewała na około 100 tys. dolarów.

Len jest ważnym produktem eksportowym Rosji – używa się go w przemyśle i jako składnika żywności. Chińskie firmy są głównym odbiorcą tego surowca.

Inne wymiany obejmowały dostawy metali do Chin w zamian za maszyny, rosyjski import aluminium w rozliczeniu z chińską firmą czy transakcję barterową z Pakistanem.

Alternatywne metody rozliczeń

Na forum gospodarczym Kazan Expo w sierpniu 2025 r. chińscy przedsiębiorcy podkreślali problemy z rozliczeniami w handlu z Rosją. Szef firmy Hainan Longpan Oilfield Technology, Xu Xinjing, uznał barter za możliwe rozwiązanie.

W latach 90. barter dominował w rosyjskiej gospodarce z powodu hiperinflacji, braku płynności i dewaluacji rubla. Dziś powrót tej formy handlu wynika przede wszystkim z nacisku sankcji.

Oprócz barteru stosowane są inne mechanizmy płatnicze. Niektóre firmy korzystają z tzw. agentów płatniczych, inne z usług państwowego banku VTB posiadającego oddział w Szanghaju.

Rosyjskie przedsiębiorstwa coraz częściej używają także kryptowalut powiązanych z dolarem amerykańskim. Popularne są również płatności gotówkowe i system kompensat między firmami. Przedstawiciele rosyjskich instytucji finansowych wskazują, że biznes łączy równolegle od 10 do 15 różnych sposobów płatności. Ma to zapewnić ciągłość wymiany handlowej mimo restrykcji.

Źródło: Reuters