NIK: Fundusz Wsparcia Sił Zbrojnych jest wadliwie zaprojektowany

Nierzetelne przygotowanie podstaw funkcjonowania Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych negatywnie wpłynie na przyspieszenie modernizacji sił zbrojnych – stwierdziła NIK, wskazując na konieczność bezzwłocznego wypracowania „realistycznej i długookresowej” strategii finansowania wydatków obronnych.

Wnioski NIK to efekt dwóch doraźnych kontroli wykonania planów finansowych Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych (FWSZ lub Fundusz) za 2022 i 2023 r., których ustalenia – jak wskazano w opublikowanym we wtorek komunikacie – „wskazują na systemowe oraz przede wszystkim aktualne zagrożenia dla rozwoju polskich sił zbrojnych”.

Za szczególnie negatywne NIK uznała brak zaplanowania spłaty kosztów powstających w związku z zaciąganiem kolejnych zobowiązań oraz błędne podejście do kwestii planowania wydatków na należny podatek VAT od dostaw pozyskiwanego sprzętu, co – jej zdaniem – prowadzi do konieczności doraźnego poszukiwania na ten cel środków w budżetowych nakładach na obronność, a tym samym do przesuwania w czasie zadań już ujętych w centralnych planach rzeczowych, a nawet ich redukcji lub rezygnacji z nich.

Utworzony w Banku Gospodarstwa Krajowego Fundusz Wsparcia Sił Zbrojnych działa na podstawie ustawy z 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny i ma na celu zapewnienie finansowania zadań wynikających z Programu Rozwoju Sił Zbrojnych, tj. modernizacji polskiej armii. Środki finansowe w jego dyspozycji to: zaciągnięte przez BGK kredyty, pożyczki oraz wyemitowane przez ten bank obligacje, coroczne wpłaty środków z budżetu państwa przekazywane przez ministra obrony narodowej oraz wpływy wygenerowane w związku z działalnością resortu obrony narodowej.

Zgodnie z danymi zaprezentowanymi na stronie NIK, o ile w 2022 r. wpłaty z budżetu państwa przekazywane przez MON wyniosły 6,3 mld zł, a koszt instrumentów dłużnych – 0,2 mld zł, o tyle już od 2024 r. prognozowany koszt tych instrumentów będzie przewyższał wpłaty, w dłuższej perspektywie kilkukrotnie.

„Oczywiste jest, że środki pozyskane za pomocą pożyczek lub emisji obligacji będą musiały zostać spłacone wraz z odsetkami z budżetu państwa. Niemniej jednak, mimo prognozowanej tylko do 2035 r. kwoty ponad 403 mld zł kosztów obsługi instrumentów dłużnych (tj. spłaty kapitału, odsetek i prowizji), zasilenie Funduszu w tym okresie zaplanowano w wysokości mogącej pokryć niespełna 12 proc. tej kwoty (46,1 mld zł)” – wskazano w omówieniu opublikowanym na stronie NIK.

Zdaniem NIK, w przypadku dalszej konieczności wydzielania kosztów spłaty z budżetu MON konieczne będzie dokonywanie korekt zadań przyjętych już do realizacji w ramach centralnych planów rzeczowych.

„Wadliwość zaplanowania wspomnianego instrumentu wynikała również z przyjęcia błędnego założenia o planowaniu wydatków Funduszu w wartościach brutto, przyjmując tym samym, że podatek VAT będzie regulowany za pomocą instrumentów dłużnych. Zbyt późna refleksja, że rozwiązanie to byłoby nieuzasadnione ekonomicznie i potencjalnie niegospodarne, pogłębiła jednocześnie skalę niedoboru środków finansowych przewidzianych na zaplanowane zadania” – czytamy.

Według Najwyższej Izby Kontroli negatywny obraz ustaleń dopełnia fakt, że wszystkie dane prognostyczne będące w posiadaniu MON były nieaktualne i niedoszacowane, co wskazuje, że kwota niedoboru może być jeszcze wyższa.

„Sam plan finansowy Funduszu na 2023 r. został wykonany jedynie w połowie – na realizację wydatków obronnych zaplanowano kwotę blisko 45,9 mld zł, zaś wykonano je w kwocie 23,3 mld zł” – dodano.

„Mając na uwadze powyższe ustalenia, NIK wnioskuje o bezzwłoczne wypracowanie realistycznej i długookresowej strategii finansowania wydatków obronnych, umożliwiającej zapewnienie osiągnięcia przez siły zbrojne RP planowanych zdolności operacyjnych, która jednocześnie uwzględni realne możliwości finansowe resortu obrony narodowej i budżetu państwa” – podsumowała Izba.

W opracowaniu zastrzeżono, że częściowo fragmentaryczny charakter informacji wynika z faktu objęcia przez ministra obrony narodowej znacznej ilości danych dotyczących Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych klauzulami tajności.

Czytaj także: BGK: polski model finansowania obronności może zostać wykorzystany na poziomie UE